Oy va yer umumiy og'irlik markazi atrofida aylanishi

OY VA YER UMUMIY OG'IRLIK MARKAZI ATROFIDA AYLANISHI Reja: 1.Oy Yerning tabiiy yo'ldoshi sifatida. 2.Yerning sayyora sifatidagi ko'rinishi. 3.Oy va Yer umumiy og'irlik markazi atrofida aylanishi. Oy-Yerning tabiiy yo'ldoshi va unga eng yaqin osmon jismi. Yerdan 384 ming km uzoqlikdagi masofada joylashgan. Radiusi 1738 km, o'rtacha zichligi 3,34 gsm3. Massasi Yer massasidan 81 marta kichik. Yer atrofida ellips orbita bo'ylab 27,32 sutkada aylanib chiqadi. Oy sovuq osmon jismi, o'zidan issiqlik va yorug'lik chiqarmaydi. Quyoshdan kelgan nurni qaytargani uchun bizga yorug' bo'lib ko'rinadi. Quyosh va Oyning tortishi tufayli Yerning shakli davriy ravishda o'zgarib turadi. Natijada Dunyo okeani, atmosfera va Yer po'stida ritmli ravishda qalqish hodisasi ro'y beradi. Dunyo okeanida ko'tarilgan qalqish hodisasi Yerning o'z o'qi atrofida aylanishiga teskari yo'nalishda harakat qilib, Yerning aylanish tezligini kamayishiga ma'lum miqdorda sabab bo'ladi. Oy, Quyosh va boshqa osmon jismlarining tortishi tufayli Yerning aylanishi sekinlashadi, oqibatda Yerning qutbiy siqiqligi kamayib, sharga yaqinlashib boradi. Natijada litosfera plitalari harakati va Yer po'stidagi yoriqlar, tektonik harakatlar o'zgaradi. Shuningdek, Koriolis kuchi kamayadi va, natijada havo massalari, shamollar va okean suvlari harakati, iqlim o'zgaradi. Yer - Quyosh sistemasidagi sayyoralardan biri bo'lib, uning shakli, o'lchamlari, zichligi, moddalar tarkibi, tuzilishi va harakatlari koinotda joylashgan o'rniga bog'liq. Uning shaklini Siz quyi sinflarda sharsimon deb o'qigansiz. Bu to'g'ri, lekin, aslida, uning shakli geoid. Yer hech bir geometrik shaklga yoki jismga o'xshamaydi. Yer yuzasida geodezik-kartografi k ishlarda geoidni o'lchash va hisoblash qiyin bo'lgani uchun, o'lchash, hisoblash va tasvirlash oson bo'lgan shar yoki ellips shaklida deb qabul qilinadi. Yerning ayrim o'lchamlari O'rtacha ekvatorial radiusi 6378,14 km. Ekvator uzunligi 40 075,7 km. O'rtacha qutbiy radiusi 6356,78 km. Hajmi 1,083 × 1012 km3. Qutbiy siqiqligi 21,36 km O'rtacha zichligi 5,52 gsm3. Ekvatorial siqiqligi 213 m. Massasi 5,976 × 1024 kg. Meridian uzunligi 40 008,5 km. Yer yuzasining maydoni 510 mln km kv. Yerning shakli va o'lchamlarining geografik ahamiyati quyidagilarda namoyon bo'ladi: -Yerning sharsimon shakli Quyosh nurlari tushish burchagining ekvatordan qutblarga tomon qonuniyatli o'zgarib borishiga sabab bo'ladi. Bu esa geografik zonallik qonuniyatini yuzaga keltirgan; -Yerning sharsimon shakli moddalarni bir joyga to'playdi va quyuqlashtiradi. Natijada moddalar siqiladi va zichlashadi, ichki qismida turli zichlikka ega qobiqlar hosil bo'ladi. Yerning qobiqli tuzilishi uning asosiy xususiyatidir; - Yer yuzasi, jumladan, geografi k qobiqning dumaloq (sharsimon) shakldaligi makonning bir butun va cheksizligini ta'minlaydi; - Yerning haqiqiy shakli - geoidning shardan og'ishi Yer ichidagi moddalarining muvozanatga intilishi tufayli yer po'stida ko'tarilishlar va cho'qishlar, yer yoriqlari yuzaga kelishiga, oqibatda relyefning o'zga rishiga sabab bo'ladi. Relyef va tektonik ...