Planetalarning ko'rinma va haqiqiy harakatlari va osmon mexanikasining asoslari

Planetalarning ko'rinma va haqiqiy harakatlari va osmon mexanikasining asoslari Reja: Planetalarning yulduzlar fonidagi ќarakati 2. Olam tuzilishining geotsentrik tizimi 3. Olam tuzilishining geliotsentrik sistemasi. Planetalarning sirtmošsimon ќarakatini tushuntirish 4. Geliotsentrik ta'limot uchun kurash 5. Planetalarning konfiguratsiyalari va k¢rinish shartlari 6. Planetalarning siderik va sinodik davrlari 7. Kepler šonunlari 8. Planetalarning orbita elementlari. Nazariy astronomiyaning asosiy vazifalari 9. Mexanikaning asosiy šonunlari. Butun Olam tortishish šonuni 10. Ikki jism masalasi 11. Keplerning umumlashgan šonunlari 12. Keplerning II šonunini Nyuton tomonidan umumlashtirilgan kœrinishi 13. Šuyosh sistemasi jismlarining massalarini ќisoblash 14. Uch jism masalasi. Chetlantiruvchi kuch va chetlantirilgan ќarakat ќašida tushuncha Planetalarning yulduzlar fonidagi ќarakati Planetalarning kœrinma ќarakatlari, zodiak yulduz turkumlari (Šuyoshning yillik kœrinma ќarakati kuzatiladigan soќa) chegarasida rœy berib murakkab xarakter kasb etadi. Dastlab ular, yulduzlar oralab, g'arbdan sharška tomon ќarakatlanadilar, keyin sekinlashib tœxtaydilar, undan sœng sharšdan ђarbga ќarakat šiladilar. Bu ќarakat ќam, uzošša chœzilmay, tœxtab, keyin yana oldinga - ђarbdan - sharšša tomon ќarakat šiladilar ( -rasm). Ularning bunday ќarakati sirtmoš kœrinishini olib, ošibatda sirtmošsimon ќarakat deb ataladi. Planetalarning Šuyoshdan uzošliklariga kœra, ularning sirtmošlarining œlchami ќam ќar xil bœladi. Yerdan uzošdagi planetalarning sirtmošlari kichik, yašinlariniki esa katta bœladi. Merkuriy sirtmoђining yoyi , Veneraniki taxminan , Marsniki - atrofida, Yupiterniki dan ortišroš, Saturnniki - ga yašin. Planetalarning sirtmošsimon ќarakatlari, turli zodiak soќaga tegishli yulduz turkumlarida rœy berib, bu soќani œtish uchun turlicha Vašt talab šiladi. Masalan, Mars bu soќani 687 kunda, Yupiter salkam 12 yilda, Saturn esa - 29,5 yilda aylanib chikadi. Bu planetalar davriy ravishda Šuyosh tomonga œtib turadi va bu davrda Šuyosh shafaђiga kœmilib kœrinmaydi. Keyin undan ђarb tomonga uzošlasha borib, Šuyoshga šarama-šarshi tomonga (Yerga nisbitan) œtganda esa tunda yaxshi kœrinadi va sirtmoš chizadi. Merkuriy va Venera esa Šuyoshdash kœp uzošša ketmaydilar. Merkuriy Šuyoshdan sharš va ђarb tomonga gacha, Venera esa gacha uzošlashib, Zodiak soќani u bilan birga bir yilda aylanib chišadi. Ularning sirtmošsimon ќarakatlari ќam Šuyosh yašinida kuzatiladi. Bu ikki planeta, boshšalaridan farš šilib, erta tongda gorizontning sharš tomonida, yoki kechkurun, gorizontning ђarb tomonida Šuyosh botgandan sœng kœrinadi. 2. Olam tuzilishining geotsentrik tizimi Olam tuzilishi ќašidagi dastlabki tasavvurlarni kadim grek mutafakkirlari berdilar. Ular olamning geometrik modelini tuzishda, osmonning, planetalar va Šuyoshning kœrinma ќarakatlarini ќašišiy ќarakat deb bilib, Olam markaziga Yerni kuydilar. Ularning bu modeli tarixda olam tuzilishining geotsentrik tizimi degan nom bilan tanildi. U davrda Šuyosh, Oyning oddiy va planetalarning sirtmošsimon ќarakatlari, turli œlchamdagi bu yoritgichlar yotgan geometrik sferalarning murakkab ќarakatlari bilan tushuntirildi. Xususan Evdoks (yer. av. IV asr) planetalarning ...