Yulduzlarning kichik atlaslari. Osmondagi turli obyektlar

Yulduzlarning kichik atlaslari. Osmondagi turli ob'yektlar Reja: 1. Quyosh, Oy va sayyoralarning ekvatoryal koordinatalari 2. Kuzatish mashg'ulotlarida 3. Osmon sferasining modeli 4. Ko'rinma yoritgichlarning osmondagi vaziyati (ekvatorial koordinatlar) Yulduzlarning kichik atlaslari osmondagi turli obyektlarni o'rganish uchun mo'ljallangan qo'llanma hisoblanadi. Bunday qo'llanmalardan biri A.A.Mexailovning Звёздный атласi to'rtta xaritadan iborat. Bu qo'llanma qurollanmagan ko'z bilan ko'rib bo'ladigan (5,5 yulduz kattaligigacha bo'lgan) osmoning shimoliy yarim sferasidagi hamma yulduzlarning tasviri tushirilgan . U M.M.Dugayevning Лабараторный практикум по курсу астрономии kitobida batafsil tasvirlangan. Biz bu yerda A.D.Marlenskiy tuzgan atlas bilan tanishamiz. A.D.Marlenskiyning atlasi 20 ta xaritadan iborat bo'lib, osmonning shimoliy va janubiy yarim sharlarida oddiy ko'z bilan ko'rinadigan (5,75 yulduz kattaligigacha bo'lgan), yulduzlarni va kichik teleskoplarni, jumladan (bnoklda) kuzatiladigan, astronomlar uchun qiziqarli bo'lgan obyektlarni o'z ichiga oladi. Bunday obyektlarning rasmlari va fotosuratlari atlas xaritalarida beriladi. 1-xaritada yulduzlarning δ=70ο og'ishdan δ=+90˚ bo'lgan soxasi ifodalangan, 2-7 xaritalarda og'ishlari δ=+20˚ og'ishdan δ=+70˚ og'ishgacha bo'lgan sohalar ko'rsatilgan. 8-13 xaritada og'ishlari δ=-20˚ dan δ=+20˚ gacha bo'lgan ekvator sohasidagi yulduzlar, 14-19-xaritalarda og'ishlarda δ=-20˚ dan δ= -70˚ gacha bo'lgan sohadagi yulduzlar va oxirgi 20 xaritada og'ishlari δ= -70˚ dan δ= -90˚ gacha janubiy qutbgacha bo'lgan sohadagi yulduzlar va boshqa obyektlar ko'rsatilgan. 1-xarita markazi olamning shimoliy qutbi (δ=+90˚), radial to'g'ri chiziqlar og'ish aylanmalari, konsentrik aylanalar esa sutkalik parallellarini ifodalaydi. Xaritani chegaralab turuvchi (δ=+70˚) bo'ylab radial chiziqlar yonida yozilgan raqamlar (0,1,2,3,,23) mazkur raqam og'ishlarining soatlarda ifodalaydigan α=to'g'ri chiziqlarini bildiradi. 0-soatlik og'ish aylanasi bo'ylab yozilgan raqamlar (70˚,80˚,90˚) esa mazkur osmon parallellarini graduslarda ifodalangan og'ishlarni ko'rsatadi. Olamning janubiy qutbini ifodalovchi 20 xaritaning tuzilishi xuddi 1-xarita tuzilishi kabidir. 2-7 xaritalardagi og'ish aylanalari va parallellari mos xolda vertikal va gorizontal yo'nalishda o'tkazilgan chiziqlar bilan ko'rsatilgan. Og'ish aylanalari yonida (Xaritalarning ustki va pastki chegaralari bo'ylab) yozilgan raqamlar, (Masalan, 2-xaritada:1,2,3,4,) yoritkichlarning α-to'g'ri chizishlarini, parallellar yonida (Xaritaning o'ng va chap chegarasi bo'ylab) yozilgan (2-xaritada: 20˚,30˚,40˚,50˚,60˚,70˚) sonlar ularning δ-og'ishlarini ko'rsatadi. (α,δ) ifodalovchi bu raqamlar oralig'i bir necha teng bo'laklarga bo'lingan. Bu maydaroq bo'laklarning qiymatini baholash uchun ikkita qush og'ish yoki sutkalik parallel aylanalariga mos soat yoki graduslar farqini shu oraliqdagi bo'lakchalar soniga bo'lish kerak. Masalan,2-xaritada 3h va 4h lik og'ish aylanalarining soat o'lchovi farqi α=4h -3h=1h=60m: bu oraliq teng 6 bo'lakka bo'lingan . Demak har bir bo'lakning α bo'yicha bahosi , ya'ni xaritaning α bo'yicha aniqligi α6=60M 6=10m bo'ladi. Xaritaning ikkita qushni parallellari orasidagi (burchak o'lchovidagi) farqni , shu oraliqdagi bo'laklari soniga bo'lsak, xaritaning δ boyicha aniqligi topiladi. Masalan, 10˚ va 20˚ lik parallelligining burchak o'lchovidagi farqi δ=20˚-10˚=10˚ teng. Bu oraliq 10 ...