Zarralarning o'zaro ta'siri

Zarralar o'zaro ta'siri Reja: 1. Elementar zarralar. 2. Elektromagnit ta'sir turlari. 3. Vavilov - Cherenkov nurlanish sodir bo'lishi. 4. Koinot nurlari detektorlari. Tarixan elementar zarralar deganda bo'linmas, strukturaga ega bo'lmagan zarralar tushiniladi. Bu tushincha keyingi 100 yil ichida «bo'linmas» atomdan, ya'ni dan gacha «kengaydi». Hozirgi paytda elementar zarralar 12 ta, 12 ta ta'sir tashuvchilar va har bir elementar zarralarga ant izarra mos keladi. Bular e e- u d e+ - - c s II + c s - t b II + 1- guruh zarralari atrofimizda doimo mavjud va u, d kvarklardan nuklonlar, ularning boshqa zarralar bilan (elektronlar) ta'siridan esa atomlar, molekulalar va shu tariqa moddalar hosil bo'lgan. II va II guruh zarralari esa adron va leptonlar o'zaro ta'siri natijasida koinot nurlarida hosil bo'ladi. Ular tezda parchalanib yana I guruh zarralariga aylanishadi. Endi 12 ta ta'sir tashuvchilariga kelsak; bular 8 ta «rangli» glyuonlar - kuchli ta'sir tashuvchilari, foton - elektromagnit ta'sir tashuvchisi va W, Z0 - bozonlar - kuchsiz ta'sir tashuvchilaridir. Bu jami ma'lumotni quyidagi jadvalda umumlashtirsak bo'ladi. FUNDAMENTAL TA'SIRLAR Kuchli o'zaro ta'sir kvarklar orasida glyuonlar orqali sodir bo'ladi. Ikki zarracha bir - biri bilan ta'sirlashuvchi masofa orqali aniqlanadi. Bunga ko'ra kuchli, elektromagnit va gravitatsion o'zaro ta'sir radiusi bo'lishi kerak, chunki bu ta'sir tashuvchi zarralar massasi 0 ga teng. Kuchsiz ta'sir tashuvchi zarra uchun esa (mW = 80 Gev) ga teng. Taxminlarga ko'ra, r10-18 m dan kichik masofalarda barcha kuchlar o'zini bir xil tutishi kerak va F r--2 bo'lishi mumkin. Elektromagnit ta'sir intensivligi , ya'ni nozik struktura doimiysi orqali ifodalanadi. Shunga o'xshash, kuchli ta'sir doimiysi ham kabi ifodalanadi. Bu yerda gs - kuchli zaryad, lekin elektrodinamikadan farq qilib, masofaga qarab o'zgaruvchan bo'ladi ya'ni, as ta'sir potyensiali V asr--1 + kr masofaga oshishi bilan o'sadi. r 10-16sm da as 0,1 ga teng bo'ladi, natijada g'alayonlar nazariyasini qo'llab, kuchli o'zaro ta'sirni bayon qilishimiz mumkin bo'ladi. Galayonlar nazariyasini qo'llash mumkin bo'lgan jarayonlar - perturbativ jarayonlar deyiladi. Katta masofalarda esa as ham o'sadi, shu sababli g'alayonlar nazariyasini kuchli ta'sirni o'rganishga qo'llab bo'lmaydi. Bunday jarayonlar - noperturbativ jarayonlar deyiladi va ularni o'rganish uchun turli fenomenologik modellar qo'llaniladi. Endi sal oldinrok aytgan gapimizga qaytadigan bo'lsak, barcha o'zaro ta'sir konstantalari masofa kamayishi bilan kamayib, ma'lum masofada ular o'zaro qo'shilib ketishi mumkin. Bu masofada esa lepton va kvarklar orasidagi farq yo'qolib, faqat bir turdagi zarralar -leptokvarklar (Buyuk birlashtirish modeli) mavjud bo'lishi mumkin. Koinot nurlarida elektromagnit ta'sirning roli kattadir. Bu ta'sir ko'p jarayonlarni tushintirish, o'lchash uchun baza bo'lib xizmat ...