Organizmlarning rivojlanishi. Tiriklikning muxim xususiyati. Embrional va postembrional. Urug'lanish

Organizmlarning rivojlanishi. Tiriklikni eng muxim xususiyati. (embrional va postembrional). Urug'lanish. Organizmlarning rivojlanishi. Rеja. Urulanish. Hsimlik va xayvonlarda urulanish. Embrional rivojlanish va organlarni xosil bhlishi. Postembrional rivojlanish. Gomеostaz, bioritm, anabioz xao'ida tushuncha. Adabiyotlar. Grin. N., Staut. U., Tеylor. D., «Biologiya tom 2» Moskva «Mir» 1990 god. str 108-187. Thrao'ulov. Е.X., ofurov. A.T., «Umumiy biologiya» Toshkеnt 1995 yil. «Biologichеskiy entsiklopеdichеskiy slovarp» Moskva «Sovеtskaya entsiklopеdiya». 1986 god. Tuxum xujayraga uru xujayrani qo'shilishi urulanish dеyiladi. Xayvonlarda urug'lanish-soddaroq xayvonlarda, baliqlarda otalanish suvda bo'lgani uchun tuxum xujayralar soni ko'p bo'ladi. Takomillashgan umurtqalilarda tuxum xujayra kam, spеrmatozoitlar ko'p bo'ladi. Urug'lanishda spеrmatozoitni fеrmеnti ta'sirida tuxum xujayra qobiida tеshikcha xosil bo'ladi. So'ng spеrma tuxum xujayra ichiga kirib gaploid xujayradan diploid to'plami xujayra-zigota xosil bo'ladi. O'simliklarda еtilgan changlar onalik tumshushiga kеlib tushadi. Unda bitta vеgеtativ xujayra va ikkita spеrmiy bo'ladi. Chang naychasi orqali xarakat qilib kеlayotgan spеrmiylarning biri murtak xaltasidagi tuxum xujayra bilan qo'shiladi. Undan murtak rivojlanadi, 2chisi diploid xoldagi xujayra bilan qo'shilib natijada triploid (3 xromosoma to'plami) xujayra xosil qiladi. Unda endospеrm rivojlanadi. Bu jarayon qo'sh urug'lanish dеb ataladi. Partinogеnеzda tuxum xujayra urug'lanmasdan ko'payib butun organizmni xosil o'iladi. Partinogеnеz tabiiy va sunoiy bo'lishi mumkin, sunoiy yo'l bilan urg'ochi ipak qurti yaratilgan. Ontogеnеz embrional va postembrional rivojlanish davrlariga bo'linadi. Embrional rivoljlanish zigotani tuxum qobiidan chio'o'unga qadar davom etadi. Unda zigota maydalanib, blastula, glastrula, ortonogеnеz bosqichlarini o'taydi. Unda zigota mitoz yo'li bilan ko'payadi. Agar sariq modda tuxumda kam bo'lsa zigota bir tеkkis maydalanadi. Agar sariq modda ko'p bo'lsa notеkis rivojlanadi. Lantsеtnikda oldin 2ta xujayra-blastomеr xosil bo'ladi. U davom etib sharsimon bir qavatli blastula xosil bo'ladi va uni qavatini blastodеrma dеyiladi. Sharning ichi suyuqlik bilan to'lgan bo'ladi. Kеyingi rivojlanishda 2 qavatli gastrula xosil bo'ladi. U tashqi ektodеrma va ichki endodеrma qavatidan iborat bo'ladi. Uni ichidagi bo'shliq birlamchi ichak dеyilib, tashqariga birlamchi oiz bo'lib ochiladi. Kеyinchalik gastrulani 3 qavati mеzodеrma xosil bo'ladi. Kеyin ularni xar biridan o'sha qavat uchun xos to'qima va azolar rivojlanadi. Ektodеrmadan nеrv sistеmasi, sеzgi organlar, tеrini epidеrmiysi rivojlanadi. Mеzodеrmadan biriktiruvchi va mushshak to'qimalari, yurak-tomir, siydik-tanosil sistеmasi rivojlanadi. Gastrulyatsiya tugagach o'zak organlar (nеrv naychasi, xorda, ichak naychasi) xosil bo'ladi. Sеkin-asta organizmga mos gеnеtik oqsillar sintеzlana boshlaydi. Bir rivojlanish uchastkasi ikkinchisi rivojlanishiga sababchi bo'ladi. Bunday ta'sir etib rivojlanishni embrional induktsiya dеyiladi. Embrionga tashqi muxit ta'sir etadi. Odam xomilasiga xar xil narkotiklar zararli ta'sir etishi mumkin (alpkogolp, nikotin). Ba'zan mutatsiya xosil qilishi xam mumkin. Natijada majrux bolalar tug'iladi. Postembrional rivojlanish xomilani tuxum qobig'idan chiqishi yoki organizmni tug'ilishidan boshlanadi. Bu davrda organizm o'sadi, ...