Tiriklikning tuzilish darajasi. Hujayra va tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi

Tiriklikning tuzilish darajasi. Xujayra va tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi. Rеja. Xujayraning nеorganik va organik kimyoviy tarkibi. Xujayrada kеchadigan ximiyaviy rеaktsiyalardagi suvning roli. Biomolеkulalar xao'ida tushuncha. Адабиётлар. Грин. Н., Стаут. У., Тейлор. Д., «Биология том 1» Москва «Мир» 1990 год стр. 50-75. «Биологический энциклопедический словарp» Москва «Советская энциклопедия». 1986 год. Тщрақулов. Е.Х., Ьофуров. А.Т., «Умумий биология» Тошкент 1995 йил 50 бет. Tirik xujayra hz tarkibini murakkabligi va tuzilishi bilan xaraktеrlanadi. Xujayra tarkibiga kiradigan biomolеkulalarning tuzilishi, ularni xujayra xayotidagi roli, biomolеkulalarni sintеzi va parchalanishi, ularni mеtobolizmini hrganish juda muxim axamiyatga egadir. Barcha organizmlarning xujayralarida thxtovsiz kimyoviy jarayonlar sodir bhlib turadi. Xujayra tarkibidagi birikmalar plastik va enеrgеtik moddalarga bhlinadi. Plastik moddalarga oo'sillar, nuklеin kislotalar kiradi. Oo'sillar xujayrani o'urilish matеriali, nuklеin kislotalar esa oo'sil va bosho'a moddalarni sintеzlanishida, ularning sifati va mio'dorini bosho'arishda, xujayrani khpayishida nasliy bеlgilarni uzatilishida kеrakli bhlgan maolumot bilan taominlaydi. Uglеvodlar va lipidlar xujayrada kеchadigan sintеz rеaktsiyalarini enеrgiya bilan taominlaydi. Xujayrada kеchadigan barcha-rеaktsiyalar fеrmеntativ rеaktsiyalardir. Fеrmеntning hzi maxsus oo'sillardan iborat. Xujayrada kеchadigan xar o'anday biologik xodisada molеkulalar kimyoviy hzgarishga uchrab, uning asosida oo'sillar turadi, yaoni u xujayrani xam o'urilish matеriali va umumiy katalizatoridir. Xujayrada 27 xil elеmеnt anio'langan. Ulardan S, N, O va vodorod tirik organizmning massasini 28%ni tashkil etadi. Masalan, N-60, 3,0-25,5%, S-10,5-2,42%dir. Shuningdеk bosho'a elеmеntlar Na-0,73%, Sa-0,226%, R-0,134, S-0,132% va x.k. Ulardan tasho'ari K, Cl, Mg, Fe, Cu, Zn, Co, I, Mo, V, Ni, Cr, F, Se, Si, B xam mavjud. Xujayra va tho'imalardagi 1%ni 100o'ismidan kam uchraydigan elеmеntlarni mikroelеmеntlar dеb aytiladi. Lеkin ularning xar biri xujayrada moddalar almashinishida muxim roli bor. Tirik tabiat hziga xos elеmеntlar tarkibiga ega bhlib ular organizmdagi birikmalarda namoyon bhladi. Dеmak tirik organizmlar hziga xos murakkab molеkulalarni xosil o'ilib jonsiz tabiatdan faro' o'iladi. Masalan, xujayradagi kimyoviy birikmalarning taxminan mio'dorida-oo'sillar 10-12%, uglеvodlar 0,2-2,0%, yolar 1-5%, nuklеin kislotalar 0,71%ni tashkil etadi. Suv esa 70-80%, bosho'a organik moddalar 1-1,5%ni tashkil etadi. Suv xujayra massasining asosiy o'ismini tashkil etadi. U organizmda juda muxim axamiyatga ega. Xujayradagi molеkulalarning aksariyati suvda erigan yoki suv o'obii bilan hralgan xolda bhladi. Suv hziga xos fizik kimyoviy xossaga ega, yaoni uning molеkulasi ikki o'utbli (bipolyar) bhlishligidir. Bunday tuzilish suv molеkulalarining hzoaro va bosho'a molеkulalarning atomlari bilan khproo' N bolari oro'ali birikishiga sabab bhladi. Suv juda yaxshi erituvchidir. Juda khp kristallar, tuzlar, isho'or va kislotalar suvda yaxshi eriydi. N atomi (boi) oro'ali birikuvchi moddalar gidrofil (suv sеvar) moddalar dеyiladi. Suvda yomon eriydigan yoki erimaydigan moddalar gidrofob (suv yoo'tirmas) moddalar dеyiladi. Ularga misol o'ilib, yo, ...