O'simliklarning gullashi va changlanishi

Mavzu: O'SIMLIKLARNING GULLASHI VA CHANGLANISHI Inson tabassumi bilan tarbiyasini, nimaga kulgani bilan saviyasini namoyon qiladi. Jaloliddin Rumiy DARS REJASI: Gullash va uning ahamiyati. Changlanish. Changlanish omillari va turlari. iboralar: gullash, efimer, monokarpiy, Tayanch polikarpiy, avtogamiya, allogamiya, ksenogamiya, dixogamiya, proteraniya, gteterostilli, animofiliya, gidrofiliya, ornitofiliya. O'SIMLIKARNING GULLASHI: oziq O'simliklar gul hosil qilishi uchun zahira moddalar to'plashi kerak: uglevodlar oqsil yog' EFIMERLAR: Ko'pgina bir yillik yovvoyi o'simliklar bir mavsum davomida urug'dan unib chiqib gullab meva berib quriydi. Bunday o'simliklar terofit o'simliklar yoki efimerlar (yunon, efimeros - bir kunli, fiton - o'simlik) deyiladi. Masalan, qizg'aldoq (Roemeria). MONOKARPIK O'SIMLIKLAR: Ammo ko'p yillik o'simliklar orasida hayotida bir marta gullaydigan monokarpik (yunon. monos - bitta, k a r p i s - meva) o'simliklar ham uchraydi. Masalan, O'zbekistonning cho'llarida o'sadigan sumbul- Ferula asafoetida - ana shunday monokarpik o'simlikdir. Ferula asafoetida IKKI YILLIK O'SIMLIKLAR: Ba'zi o'simliklar hayotining ikkinchi yilida gullaydi. Bunday o'simliklar ikki yillik o'simliklar deb ataladi (sabzi, lavlagi, turp va boshqalar). POLIKARPIK O'SIMLIKLAR: Ko'pchilik o'simliklar hayotining (vegetatsiya davrining) 5-6 yilida yoki ko'p yillar o'tgandan so'ng gullaydi va gullash har vegetatsiya davrida davom etadi, bunday o'simliklar polikarpik (yunon. p o l i - ko'p, k a r p o s - meva) deb ataladi. Masalan, olma, o'rik, gilos, tropik o'simliklardan kakao, kokos palmasi va boshqalar. Kakao daraxti GULLASH NIMA? O'simliklarning gulkosabarglari gulkurtaklar hosil qilib, bilan tojbarglarining pastki qismlari yuqoriga tez o'sib va changchi hamda urug'chilarning yetilib ochilishiga gullash deb ataladi. СHANGLANISH TURLARI: avtogamiya allogamiya Changning urugchi tumshug'iga borib tushishiga changlanish deb ataladi. Uning quyidagi turlari mavjud: AVTOMGAMIYA: Agar bir guldagi changchi, o'sha guldagi urug'chini changlantirsa o'z-o'zidan changlanish sodir bo'ladi. O'z-o'zidan changlanish vaqtida ko'pincha urug' hosil bo'lmaydi yoki u puch bo'lib qoladi. Ba'zan o'z-o'zidan changlanish vaqtida hosil bo'ladigan urug'larda nasl belgilari sof holda saqlanib qoladi. Bu xil changlanishdan seleksiyada sof individ liniyani ajratib olishda qo'llaniladi. KSENOGAMIYA: Bir gulni shu tur yoki navga oid boshqa o'simlik gulining changi bilan changlanishiga chetdan changlanish yoki ksenogamiya (yunon. k s e n o s - boshqa) deb ataladi. Ksenogamiya biologik jihatdan o'simliklar uchun qulaydir. Bunday changlanish irsiy xossalarning mustahkamlanishiga moslashadi. Shuning uchun ham olib keladi va turni yashash sharoitiga o'simliklar yaxshiroq gulining tuzilishi va ekologiyasida chetdan changlanishni ta'minlaydigan ko'pdan ko'p xususiyatlar borligini ko'ramiz. KSENOGAMIYA: DIXOGAMIYA: O'simliklar jinsiy organlarining (changchi va urug'chilarni) turli muddatlarda yetilishiga dixogamiya (yunon. d i x o s - ikki qism, bo'lak; g a m e o - qo'shilish) deyiladi. PROTERANDIYA: Ikki jinsli gullarda changchilar urug'chiga nisbatan oldin yetiladi, bu ...