Vakuola va uning hujayradagi ahamiyati

MAVZU: VAKUOLA VA UNING HUJAYRADAGI AHAMIYATI Umid bilan suqilgan tayoq bir kun berar meva- yu yaproq. Gyote DARS REJASI: 1.Vakuola va hujayra shirasining kimyoviy tarkibi. 2.Jamg'arma ozuqa manbalar 3.Katobolit manbalar 4.Vakuola takibidagi oshlovchi moddalar. EUKARIOT VA PROKARIOT HUJAYRA: VAKUOLA VA UNING AHAMIYATI: Vakuola lot. vakuus - bo'shliq degan ma'noni anglatadi va o'simlik hujayrasi uchun xos bo'lgan, hujayra shirasi bilan to'lgan hujayra qismidir. U maxsus qobiq - tonoplast bilan qoplangan. Tanopalst yarim o'tkazish yoki tanlab o'tkazish xususiyatiga ega. VAKUOLA VA UNING MIQDORI: Yosh hujayralarda vakuola bo'lmaydi, ular hujayra qariy boshlagandan so'ng yuzaga keladi va bir-biri bilan qo'shilib yagona vakuolani hosil qiladi va hujayraning 90% ni tashkil etadi. VAKUOLANING VAZIFASI: G'AMLOVCHI AJRATISH HUJAYRA TARANGLIGINI TA'MINLASH VAKUOLA TARKIBI: Vakuolaning ichida hujayra shirasi mavjud bo'lib, uning asosiy qismini suv tshkil etadi. Suvda erigan holda quyidagi moddalar uchraydi: MINERAL TUZLAR ORGANIK BIRIKMALAR ORGANIK KISLOTALAR ALKALOIDLAR GLIKOZIDLAR PIGMENTLAR Vakuolaning kimyoviy tarkibi hujayraning kimyoviy tarkibidan farq qiladi. SO'RISH KUCHI: Hujayra shirasining konsentrasiyasi oshganda vakuoladan suv chiqib ikki tomon konsentrasiyasini muvozanatlashtiradi. Suvning vakuola ichiga kirishi so'rish kuchi deb ataladi. Suv qanchalik ko'p hujayra va vakuola ichiga kirsa, hujayra va vakuolaning hajmi shuncha kengayadi. Ammo hujayra po'stining qayishqoqligi uning cheksiz kengayishi yo'l qo'ynaydi. Hujayraning shirasi va sitoplazmaning tomon bosim kengayishiga qarshilik ko'rsatib, ular bilan ta'sir qiladi, bu hodisaga turgor (lot. toshmiq) hodisasi turgor - to'lib- deb ataladi. PLAZMOLIZ VA DEPLAZMOLIZ: O'simlik hujayrasidan suvning chiqib ketishiga plazmoliz (yunoncha. p l a z m a - to'ldirilgan; l e z i s - erish) deb ataladi. Plazmolizga uchragan hujayraning suvni qayta olib, o'z holitiga qaytishiga deplazmoliz (lot. de - inkor) deb ataladi. LIZOSOMALAR: Lizosomalar (yun. lizio - eritaman; soma - tana) hujayraning maxsus organoidi bo'lib, u gidrolitik fermentlardan tashkil topgan, o'lchami 0,5-2 mmkni tashil etadi. Lizosomalar gialoplazmadan iborat bo'lgan membran bilan qoplangan. Lizosomalar endoplazmatik to'r yoki Goldji apparatida hosil bo'ladi. Lizasomalarning asosiy vazifasi makromolekulali biologik moddalarni (nuklein keslotalar, oqsillar, polisaxaridlar, organik birikmalar) eritishdan iborat. Shu bilan birga bu organoid oziq moddalarni va parchalangan organellalarni (plastidalar, mitoxondriyalar) eritishda ham ishtirok etadi. HUJAYRA SHIRАSI: Hujayra shirasining tarkibiy qismi o'simlik turi, organlar, to'qima va hujayra holatiga qarab o'zgaradi. Hujayara shirasi tarkibi quyidagicha: karbonsuvlar Organik kislotalar glikozidlar alkaloidlar KARBONSUVLAR: KARBONSUVLAR SAXAROZA Shakarkamish poyasi huayrasida, qand lavlagi ildizmevasi hujayralarida ko'p uchraydi. Xalq xo'jaligida ishlatiladigan shaker ushbu o'simliklardan olinadi. GLYUKOZA VA FRUKTOZA Uzum shakari glyukoza va fruktoza meva shakari sifatida odatda saxaroza sifatida aralash holida uchraydi. Olma, uzum, nok, shaftoli, qovun, tarvuz mevalarida uchraydi. INULIN Murakkabguldoshlar oilasining ...