Narkotik ekinlar. Tamaki ekini

Narkotik ekinlar. Tamaki ekini Reja: 1. Ahamiyati, tarqalishi va hosildorligi. 2. Sistematikasi, biologik xususiyati va navlari. 3. Ytishtirish texnologiyasi. Tamaki bargidan sigaret, papiros, sigara, saqich va hidlaydigan mahsulotlar ishlab chiqariladi. Tamaki mahsulotlarining hidini hushbo'yligi uning tarkibidagi smola va efir moyiga bo'gliq. Tamaki bargi tarkibida mavjud Nikotin 1,4% efir moyi 1% Smola 4,7 Oqsil 7-10% karbon suvlari 13-15% Tamakining vatani Markaziy va Janubiy Amerika hisoblanadi. Dunyo bo'yicha ekin maydoni 4, 7 mln.ga ni tashkil qiladi. Eng ko'p Xitoy, Hindiston va Braziliya davlatlariga ekiladi. O'zbekistonda Samarqand viloyatining 2-3, 5ga ni tashkil qiladi. Tamakining vatani Suvda eruvchan oddiy uglevodlar bargning tehnologik xususiyatlarini va uning chekuvchanlik sifatini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Uglevodlar yonish jarayonida tamaki tutuni achiqliligini kamaytiradi va uni ancha yumshatadi. Lekin uglevodlar to'g'ridan-to'g'ri tamaki sifatini aniqlaydigan asosiy moddalar emas. Tamaki bargi tarkibidagi quruq moddaning 85% organik birikmalaridan, qolgan qismi esa mineral moddalardan iborat, tamaki bargida turli hil tuzilishi va tarkibiga ega bo'lgan uglevodlar bo'lib, barg etilgan sari ularning miqdori ortib boradi. Oqsil tamakining chekuvchanlik xususiyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi hamda yonishda hid va achchiq tam beruvchi uchuvchan moddalar hosil qiladi. Bargning tehnik pishiqlik davrida uglevodlar eng ko'p miqdorda to'plangan, oqsil miqdori esa ancha kamaygan bo'ladi. Tamaki tarkibida uglevodlar miqdori qancha ko'p bo'lsa, uning sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi azotli birikmalar shu jumladan oqsil shuncha kam bo'ladi. Quritilgan tamaki bargida 20% gacha oqsil bo'lishi mumkin. Yuqori sifatli tamaki barglarida esa odatda 7-8% gacha oqsil bo'ladi. Nikotin ham azotli birikmalar jumlasiga kirib bargida o'ziga hos chekuvchanlik xususiyatini beradi. Nikotin-kuchli zararli alkoloid hisoblanadi. U toza holda rangsiz, yoqimsiz hid tarqatuvchi suyuqlik. Tamaki tarkibida nikotindan tashqari nornikotin, anabazin, kabi akoloidlar ham uchraydi. O'zbekistonda tamakining hushbo'y va sklet navlari ekiladi. Tamaki yorug'sevar qisqa kun o'simligi, uning urug'i tuproq harorati 10-12 0S ga etganda unib chiqadi. O'simlikning yahshi rivojlanishi uchun muqobil harorat 25-300S bo'lishi kerak. Maysasi harorat 20S ga pasayganda nobud bo'ladi. Tamakining poyasi tik usadi, u tukchalar bilan qoplangan. Oddiy sharoitda yon novdalar faqat poyasining uchki qismida hosil bo'ladi. Poya mehanik shakastlanganda uning pastki qismidan bachki novdalar o'sib chiqadi. Poyaning yug'onligi o'simlikning o'sish sharoitiga va qo'llaniladigan agrotexnikaga qarab 18-35 mm gacha bo'ladi. Yirik bargli tamaki navlarining poyasi odatda yug'on bo'lib, ba'zan 35-40 mm gacha etadi. Bu o'simlik namsevar, uning transpiratsiya koeffitsiyenti 500-600 ga teng. Tamaki toza va unumdor muhiti rNq6,5-7 ga teng bo'lgan erlarda ekiladi. Og'ir loyli, shurlangan, botqoqlangan bo'linadi: 1-chisi, ko'chat davri 35-45 kun davom etadi, 5-6 barg rivojlanishi, bo'yi 14-15 sm bo'ladi. 2-chisi, dala davri 80-120 kun ...