Zaharli o'simliklar va ularning xalq xo'jaligidagi ahamiyati

Mavzu: ZAHARLI o'simlikLAR va ularning xalq xo'jaligidagi ahamiyati. Reja: zaharli o'simliklar haqida umumiy ma'lumot. zaharli o'simliklar tarkibida saqlanuvchi moddalar. Gumay haqida. Kampirchopon va boshqa zaharli o'simliklar. Zaharli o'simliklar o'z organlarida zaharlp moddalar (alka-loyadlpr, glyukozidlar va orgavpk kpslotalar)vi saklaydya. Usim-lvklarjshg' zararlyaligi, ayniqsa, ularning tarkibidagp ximiya­viy moddalarning xpllariga hamda mivdoriga boglivdir. Alka-lopdlar (arabcha alkali-nishor va yunoncha eidos-o'xshash degan so'zlardan olingan bo'lib, ishk.orga o'xshash manosivp beradi), uglerodli birikmalardan tashkil topgan bo'lib, o'z tarkibida azot moddasini saqlaydi va ishqorip reaksiyala bo'lgants tufay-lp knslotalar bilan reaksiyaga kirishib, tuz hosil kilpsh k.°bi liyatnga egadir. Shu sababli, ko'pincha alkaloidlar o'simliklar tarkibida tuz holatyada uchraydi. Glikozidlar ferment yoki kap-patilgan suv tasprida k^nd va aglyukon' moddalariga parchala-nadi. Ana shu aglyukon moddasp glnkozidlarnng odam organiz­miga ta'sirpnp belgplaydp. Ko'pchplik glikozidlar yuraknivg vsh faoliyatiga ta'sir etadi. Glnkozidlarga saponin moddalari ham kiradi. Bu modda sovunga o'xshash ko'pirish xususnyatiga ega bo'lib, odam organiemiga yomon ta'sir qiladp. Organizmni tit-ratib yuboradya. Oshlovchi moddalar esa, tam bilnsh nervlarinya kitpklaydi vaburishtpradi. Achchik moddalar esa aeabna k.O'aYea tib so'lak va oshqozon suyukligi ishlab chiqaruvchi bezlarning faoliyatiga yomon ta'sir etadi. Zaharli o'simliklar tarkibida bundan tashqari sinil, otkulok, filiks, lyamoi, olma, yantar va boshqa organik kislotalar bo'ladi. Bu kislotalardan eng zahar-lpsn sinil kislota bo'lib, aglyutin kabi ta'sirga ega. Shuningdek, baza zfir moylari ham pnson organizmiga ta'sir etib, bosh og'rngadi va ko'ngilni aynigadp. Agar o'simlpklardagn za-harli moddalar hayvon yoki odam organizmiga o'tib kolgUDek bo'lsa, ular organizmga turli xil ta'sir qilib, nerv sistema-dar i ning ish faoliyatini o'zgartiradi hamda zaharlanishvi vujudga keltiradi. Bunday o'simliklardan biri Madagaskar orolida o'sadigan tangin yong'og'ining mevasi bo'lib, u bodom mevasi kattaligida, uning bir donasv bilan 20 dan ortik, odamni zaharlash yoki o'ldvrpsh mumkin. o'simlik tarkibidagi zaharli moddalar ham ularning o'syash sharoitiga, rivojlanish davrlariga, eshiga hamda tark.altsshiga kdrab o'zgarib turadi. Oqparpi o'simligi zaharli bo'lib, uni har yili manzarali o'simlik sifatida o'stirganda, bir necha yildan so'ng zaharsiz o'simlikka aylanishi mumkin. boshqa tumanlarga nisbatan janubiy tumanlarda uchraydigan zaharli o'simliklarning zaharlilik xususiyati kuchlproqdir. o'simlik organlarida to'plangan za-harli moddalarning miqdori bir xil bo'lmaydi. Bu moddalar o'syamlikning yer ustki qismlarida, gullarida, ildizlarvda yoki mevalarpda to'planadi. Ko'pincha zaharli o'simliklar ho'lligida,kuritilganiga nisbatan juda xavflidpr. Quritilgan o'simliklarda zaharli moddalarning miqdori hamda ta'sir etyashi kamayib boradi. Ko'pchilpk zaharli o'snmlyaklardan olingan zahar-la moddalar oz miqdorda drri-darmonlik xususnyatiga ega bo'lib, ulardan turli-tuman dorilar pshlab chikariladi va har xil kasalliklarni davolashda keng kullaniladi. Zaharli o'simlvklarni bilmaslik va ularga etarli etibor qilmaslik natijasida zaharlanish hollari ro'y berishi mumkin. Shu sababli biz, kuyida Respublikamiz territoriyasida keng tarkalgan ayrim zaharli o'simliklar haqida to'xtalamiz. G'UMAY ...