Fotosintezning mohiyati va ahamiyati

Mavzu: FOTOSINTEZNING MOHIYATI VA AHAMIYATI Reja: 1.Fotosintez va uning ahamiyati 2.O'simlik organizmida modda va energiya almashinuvi jaravyonida 3.Fototsintezning roli 4.Fotosintez haқidagi ta'limotlar 5.Fotosintez yoruғlik energiyasini kimyoviy enegiyaga aylantiruvchi kuchdir 6.Fotosintezni o'rganish usullari Tabiatdagi barcha tirik organizmlarning hayotiy jarayonlari dinamik ravishda energiya bilan ta'minlanishga asoslangan. Bu energiyaning yagona manbai қuyosh energiyasi bo'lib, organizmlar uni tuo'ridan-turri emas, balki erkin kimyoviy energiya x.olidagina o'zlashtirish qobiliyatiga egadirlar. Bu organik moddalar tarkibidagi kimyoviy boglar energiyasidir. Uni fakat yashil o'simliklar va қisman avtotrof mikroorganizmlarginax.osil қilishi mumkin. Yashil o'simliklar tanasida kuyosh nuri ta'sirida anorganik modda-lardan (SO2 va N2O) organik moddalarning x,osil bo'lishi fotosintez deyiladi. Fotosintez Yer yuzida kuyosh energiyasini kimyoviy energiyaga aylantiruvchi yagona jarayondir. Hosil bo'lgan organik moddalar jamiki organizmlar uchun energiya manbai, umuman xaet asosini tashqil etadi. Shu bilan birga fotosintez tabiatdagi kislorodning ham yagona manbaidir. Fotosintez jarayonini kuyidagi sxematik tenglama bilan ifodalash mumkin: Yoruғlik xlorofill Yashil o'simliklarning x.ayoti uzluksiz ravishda organik moddalar tuplash vatabiatga molekulyar kislorod ajratish bilan tavsiflanadi. Shuning uchun ham tabiatdagi boshqa organizmlarning, jumladan, hay-vonlar va odamlarning hayoti o'simliklarda buladigan fotosintezga bog-lik- Chunki bu organizmlar organik moddalarni tayyor holda fakat o'simliklar orkali oladilar. FOTOSINTYeZNI O'RGANISH TARIXI. Fotosintezni o'rganish bo'yicha birinchi tajrmbani ingliz kimyog'ari Dj.Pristli 1771 yilda utkazdi. U sham yondirilishi yoki sichkomnipg nafasolishi natijasidahavosi buzilgam shisha kalpoқ ostiga yashil yaliiz shoxchasini kuygan va bir necha kundan keyin unda havo yaxshilanganini aniқlagan. Ya'np yalpiz saklangai ko'-tpokostida sham uzoqmuddat uchmasdan yongap, sichkrn esa yashagan. 1779 yilda gollandiyalik vrach Ya.Ingenxauz juda ko'p marta Pristli tajribasini takrorladi va o'simliklar fakat yoruғlikda xavoni tozalaydi, қoronғuda esa hayvonlar kabi xavoni buzadi, degan xulosaga keldi. Shunday kilib, Pristli va Ingenxauzlar O'simliklarda karama-karshi ikki xil jarayon mavjudligini anikladilar. Lekin o'simliklar uchun buning nima ahamiyati borligini tushunmadilar. SHveytsariyalik olim J.Senebe 1782 yilda tajribalar natijasida O'simliklar yoruғlikda kislorod ajratadi va shu bilan bir vaqtda buzilgan havoni ( ya'ni SO2 ni ) yutadi, degan xulosaga keldi. 1804 yilda shveytsariyalik olim T.Sossyur o'simliklarning yoruғlikda SO2 ni yutib uz tanasida uglerod tuplashini anikladi. U қabul қilingan karbonat angidrid va ajralib chikadigan kislorodning nisbati bir-biriga tengligini, organik modda hosil bo'lishi jarayonida karbonat angidrid bilan bir katorda suv ham ishtirok etishini birinchi marta tajribalar asosida ko'rsatdi. Frantsuz agroqimyog'ari J.B.Bussengo 1840 yilda fotosintez soxasida қilinadigan ishlar natijalarini xar tomonlama tekshirib kurdi va Sossyurning xulosalarini tasdikladi, ilk bor fotosintezning shakliy tenglamasini tuzdi: Yoruғlikning fotosintez jarayonidagi rolini aniklash masalasi bilan shuningdek, amerikalik fizik Dj.U.Dreper, keyinchalik Yu.Saks va V.Pfefferlar shurullandilar. Ular fotosintez jarayoni yoruғlik spek-trinyng sarik, nurlarida eng yaxshi sodir bo'ladi, degan ...