O'simliklarning harakati va tinim holatlari

Mavzu: O'SIMLIKLARNING HARAKATI VA TINIM HOLATLARI Reja: 1.O'simliklarning harakati: tropizmlar, nastik va seysmonastik harakatlar 2.O'simliklarning tinim davri va uningfiziologik tabiati O'SIMLKLARNING HARAKATLARI. O'simliklarning o'suvchi organlari tashqi ta'sir natijasida egilishi, yog'ib k.olishi va yangidan yana tik bo'lib o'sishi mumkin. Bu ulardagi I harakatlar natijasidadir. O'sish x.arakatlari bir necha xil bo'ladi: tropizmlar, nastik harakatlar, nutatsiya harakatlari va boshқalar. TROPIZMLAR. Tropizm x.arakatini o'simliklarga bir tomonlama ta'sir «.iladigan tashqi sharoit omillari vujudga keltiradi. Tropizm I yunoncha suz bo'lib, '- burilish ma'nosini bildiradi. Tabiatda tropizm harakatlariga ko'plab misol keltirish mumkin. Ularningasosiy sababi shundaki, poya, ildiz va barg o'suvchi қismlarining bir tomonidagi xujayralartezrok|uziladi va usadi, hujayralarnipgbupday tez o'sishiga fitogormonlar (ISK, ABK) sabab bo'ladi. Bu ustiruvchi moddalar ishtirokida o'suvchi organning tezrok, usgan tomoni tashkariga karab kubbasimon bo'lib chikadi, o'sish sekinlashgan tomoni ichiga ;arab bukiladi va o'simlik organi o'sish sekinlashgan tomonga egiladi. Tropizmlar musbat va manfiy bo'ladi. Ta'sir etuvchi manbaga kara6 yunalgan harakatga musbat, manbadan қochuvchi harakatiga manfiy deyiladi. Geotropizm - o'simliklarning yerning tortish kuchiga asosan harakatidir. Ya'ni urur yerga kanday tushishidan k,at'i nazar uning poyasi yer ustiga, ildizi esa pastga karab Usadi. Bunda pastga o'arab usadigan ildizlarda musbat geotropizm, yukoriga karab usadigan poyada manfiy geotropizm mavjud. Shu tufayli ildiz tuproq. ichiga kirib, undan suv va ozika moddalarni suradi, poyasi esa yer ustiga chikadi va barglari yordamida yorurlik energiyasidan foydalanadi. Organlarning gorizontga nisbatan o'sishi mux.im biologik moslashuv bo'lib, o'simlikning butun hayoti davomida saklanadi. Agar o'simliklar biror tashqi ta'sirdan egilsa yoki yotib kolsa, ularning yosh o'suvchi 'organlari yana tik buhlib usadi. Bu ularning o'sish jarayonining xususiyatlaridan kelib chikadi. Masalan, nuxat usimtasini olib gorizontal holatga kuysak, bir necha soatdan sung uning poyasi Yuqoriiga, ildizi pastga karab egiladi. Agar ildizchalarning ustiga tush bilan bir-biridan ma'lum uzoqlikda belgilar kuysak, u x.olda ildizning kaysi Joyi eng ko'p cho'zilsa, shu joyning eng ko'p pastga tomon egilganligini kuramiz. Tula usgan joylarda esa xech kanday egilish bo'lmaydi Demak, egilish kuchayish xususiyatiga ega bo'lgan meristema tuқimalarida sodir bo'ladi. Boshokli o'simliklarning poyasi yotib kolganda ildizga yakinrok қismidan egilib, butun gavdasi bilan kaytadan ko'tarilish krbiliyati-ga ega. Chunki boshokli o'simliklarning buғimlari o'sish qobiliyatini juda uzoq, saklaydi. Shuning uchun xam ular gorizontal holatga tushishi bilan buғimning pastki tomoni yukrrigi tomonidan tezrok o'sa boshlaydi va poya Yuqoriiga ko'tariladi. Ildizlarning esa aksincha, yukrri tomoni pastiga nisbatan tezrok, usa boshlaydi. Ildizning geotropik sezgirligi uning eng uchidagi 1-2 mm joyida tuplanadi, Ch.Darvin (1880) uz tajribalarida uchi kesilgan ildizning gorizontal o'sib, yerningtortish kuchini sezish qobiliyatini yukrtganligini aniklagan. O'simlik yerning tortish kuchi yunalishini kanday sezganligini aniklash muhim ...