O'simliklarning noqulay omillar ta'siriga chidamliligi

Mavzu: O'SIMLIKLARNING NOQULAY OMILLAR TA'SIRIGA ChIDAMLILIGI Reja: 1. Tashқi ta'sirlarni o'simlik hayotiga ta'siri 2. O'simliklarning kurғaқchilikka va Yuqorii harorat ta'siriga chidamliligi 3. O'simliklarga Yuqorii haroratning ta'siri. Issiқlikka chidamliligi Dastlabki hayotning paydo bo'lishidan boshlab organizmlarning tashqi muxitni notsulay omillari ta'siriga moslashuvi va chidamdiligi sodir bula boshladi. Chunki nokulay omillar organizmlarning, jumladan, o'simliklar tanasida kechayotgan fiziologik va bioqimyoviy jarayonlarning jadalligiga ta'sir etadi. Ayniқsa, suv yetishmasligi, haroratning minimumdan past yoki maksimumdan Yuqorii bo'lishi, xar xil tuzlarning to'plaishi natijasida tuproq eritmasi kontsentratsiyasining kuchli bo'lishi, patogen mikroorganizmlarning ko'payishi, zararli gazlar va radiatsiyaning me'yordan ortib ketishi kabilar o'simliklarning hayotiy jarayonlariga salbiy ta'sir etmay kolmaydi. Bunday omillarning yuzaga kelishi usim-liklar uchun nokulay sharoit hisoblanadi. O'simliklarning shunday nokulay omillar ta'siriga nisbatan javob reaktsiyasi ularning chidamliligini belgilaydi. Chidamlilik darajasi individual xususiyatga ega bo'lib, u o'simlik turiga, yashash sharoitidagi boshqa omillar ta'siriga boғliқ, xolda xam o'zgaradi. Xatto bir o'simlikning xar xil xujayralari, to'қimalari va organlari chidamlilik darajasi bilan bir-biridan farq. kilishi mumkin. Tashqi mudit nokulay omillariningta'siri қisқa va uzoq, muddatli bo'lishi mumkin. Evolyutsiya davomida bunday nokulay omillar ta'siriga o'simliklar moslasha boradi. O'simlik tuқimalarida uziga xos fiziologik-bioqimyoviy uzgarishlar ruy beradi, natijada o'simlik shu sharoitga moslasha boradi va kelajak avlodlarning nokulay sharoitga budgan chidamliligi orta boradi, ya'ni o'zlarini ximoyalash kobiliyati paydo bo'lib, ular rivojlana boradi. O'simliklarning anik, bir yashash mux.itiga moslashuvi - adaptatsiyalanish deyiladi. Bunday funktsiyalarning mavjudligi barcha fiziologik jarayonlar kabi zaruriy hisoblanadi. Nokulay omillarning kisk.a yoki uzoq muddatli ta'siriga moslashmagan o'simliklarning metabolitik jarayonlari kuchli zararlanadi va ular nobud bulishlari mumkin. Nokulay omillar ta'sirida organizmda paydo bo'ladigan nospetsifik uzgarishlar yigindisi stress bo'lib, bu o'zgarishlarni ruyobga keltiradigan kuchli ta'sir etuvchi omillar stressorlar deyiladi. O'simliklar tanasida -stressni ruyobga keltiruvchi omillarni uchta asosiy guruxga ajratish mumkin: Fizik - suv yetishmasligi yoki ortikligi, yoruғlik va xaroratlar- ning uzgarishi, radiofaol nurlar va mexanik ta'sirlar. Kimyoviy - xar xil tuzlar, gazlar, gerbitsidlar, fungitsidlar, sanoat chikindilari va boshқalar. Biologik - shikastlovchi xasharotlar, patogen mikroorganizm- lar, parazitlar, boshqa o'simliklar bilan raқobat va boshқalar. O'simliklarning stressorlar ta'siriga chidamliligi o'sish va ri-vojlanish bosqichlarida xar xil bo'ladi. Tinim davrida ularning chidamliligi eng yukrri bo'ladi. Eng chidamsizlik - o'simliklarning .yosh maysalarida kuzatiladi. Keyinchalik o'simliklarning o'sish va rivojlanishi bilan bir katorda ularning chidamlilik darajasi ham to pishib yetilish bosqichigacha ortib boradi. Ammo o'simliklarning gullash fazasi, ayniқsa, gametalarning shakllanish muddati xam kritik sanaladi. Chunki bu muddatda o'simliklar stressorlar ta'sirida kuchli zararlanishi vaxrsidtsorlikni keskin kamaytirishi mumkin. Kuchli va tez ortib borayotgan stressorlar ta'siridan paydo bo'ladigan nospetsifik jarayonlarga kuyidagilarni ko'rsatish mumkin: Membranalar o'tkazuvchanligi ortadi va membrana potentsiali uzga- ...