Protoplazmaning fizik kimyoviy xossalari, qovushqoqligi va elastikligi

Mavzu: PROTOPLAZMANING FIZIK KIMYOVIY XOSSALARI, QOVUSHQOQLIGI VA ELASTIKLIGI Reja: 1. Prtoplazmaning strukturasi 2. Protoplazmaning fizik xossalari: o'tkazuvchanlik, қovushқoқlik, elastiklik, ta'sirlanuvchanlik 3. Tsitoplazma va organoidlar harakati. 4. O'simlik hujayrasining osmatik xususiyati 5. Protoplazmaning kimyoviy xossalari 6. Osmatik bosim. Turgor va plazmoliz. PROTOPLAZMA. Protoplazma xujayra ichidagi tsitoplazma va organoidlar bilan birgalikda bir butunni tashqil etib, unda metabolitik jarayonning murakkab reaktsiyalari sodir bo'ladi. Tsitoplazma protoplazmaning asosiy qismini tashqil etuvchi suyuқlikdir. Boshq,a organoidlar asosan tsitoplazma ichida joylashadi. Ularning hosil bo'lishi, rivojlanishi va uzlarining funktsional va-zifalarini bajarishlari uchun fakat tsitoplazma ichidagina optimal sharoit bo'ladi. O'simlik xujayrasini tuldirib to'rgan tsitoplazma uch қavatdan iboratdir. Sirt tomondan xujayra devoriga yopishib turuvchi қavati-plazmolemma, ya'ni tashқi membrana deyiladi. Ichki kavati vakuoladan chegaralanib turadi va u tonoplast yoki ichki membranani tashqil etadi. Tsitoplazmaning urta kavati mezopdazma deyiladi. Xujayraning metabolitik jaraenida ishtirok etuvchi barcha organoidlar tsitoplazmaning mezoplazma kavatida joylashgan bo'ladi. Tsitoplazma shilimshik rangsiz, tinik. va yarim suyuk, holatdagi modda. Solishtirma ogirligi birdan yukori bo'lib, 1,025-1, 055 ga teng bo'ladi. Yoruғlikni singdirish qobiliyati ham suvdan Yuqoriidir. U maxsus tuzilmaviy tuzilishga, ya'ni қovushқoқlik va elastiklik xususiyatlariga ham ega. Protoplazmaning kimyoviy tarkibi juda murakkab bo'lib, organik va anorganik birikmalardan iborat. Ular kolloid va erigan xilda bo'ladi. Karam bargi misolida xujayra tsitoplazmasining kimyoviy tarkibini kuyidagicha ko'rsatish mumkin: oқsillar - 63-64 foiz, yorlar -20-21 foiz, uglevodlar - 9-10 foiz va mineral moddalar 6-7 foiz. Tirik hujayra protoplazmasi ni 80 foizgacha suv tashqil etadi. Uruғlarda esa 10-11foizi bo'lishi mumkin. Umuman protoplazmaning ko'pchilik қismi suv, қolgan қismini қuruқ. moddalar tashqil etadi. Қuruқ moddalarning esa asosiy қismini oқsillar tashqil қiladi. TsITOPLAZMANING HARAKATI Tirik xujayra ichidagi tsitoplazmaning doim aylanma va oqimsimon harakat kilib turishi uning muhim xususiyatlaridan biridir. Odatda protoplazmaning hammasi ham bunda ishtirok etmaydi. Xujayraning pustiga tao'alib turadigan қismi - plazmolemma va tonoplast tinch turadi. Protoplazmadagi organoidlar esa tsitoplazmaga kushilib passiv harakatlanadi. Tsitoplazmaning harakat tezligini organoidlarning harakatini kuzatish va ulchash yuli bilan aniқlash mumkin. Aylanma (rotatsion) harakat odatda protoplazmasi xujayra pustiga yakin joilashgan, urta kysmi esa katta vakuola bilan band bo'lgan xujay-ralarda kuzztiladi. Protoplazma guyo xujayraning markazi atrofida aylanganday bir tomonga karab harakatlanadi. Buni suv o'simliklari - elodeya yoki valisneriyaning xujayralarida kurish mumkin. Oqimsimon (tsirkulyatsiey) shaklida protoplazma x.arakati talay-gina ingichka oqimlar xolida xar tomonga yunalgan bo'ladi. Vaqti-vaqti bilan xar bir oqim uz yunalishini uzgartirib, teskari tomonga okadi. Kdrama-karshi oqimlar yonma-yon bo'ladi. Xujayralarning markaziy Қismidagi oqimlar ham uz joylarini uzgartiribturadi. Buni tradeskantsiyaning chang iplari tuklarida, oshқovoқning yosh shoxlaridagi tuklarida ham ko'rish mumkin. Protoplazmaning harakati birlamchi va ikkilamchi bo'lishi mumkin. Zararlanmagan va ...