Qirqbо'g'imtoifa (Equisetophyta) bо'limi

Qirqbо'g'imtoifa (Equisetophyta) bо'limi. Reja: Qirqbo'g'imtоifa bo'limiga umumiy xarakteristika. Bo'lim vakillarining tuzilishi, tarqalishi va ko'payishi. Dala qirqbo'g'imining tuzilishi, rivojlanishi, ko'payishi va ahamiyati. Tayanch so'zlar: qirqbo'g'im, spora boshog'i (stiobil), sporafill, sporangiy, spora, gametofit, Ayrim adabiyotlarda bu bo'lim bo'g'imlilar deb yuritilgan. Bunga sabab sporali yuksak o'simliklar orasida sporali poyasining bo'gim va bo'g'im oraliqlariga aniq ajralganligi hamda barglarning halqasimon joylashganligidir. Qirqbo'g'imlarning ko'pchiik turlari bizgacha yetib kelmagan. Hozirgi turlari yer ostida gorizontal va vertikal o'suvchi ildizpoya hosil qiladi. Barglari juda kichik, ular yon novdalari (telom)ning o'zgarishidan kelib chiqqan. Plaunsimonlar singari qirqbo'g'imsimonlarning ham hozirgi barcha turlari o't o'simliklar. Daraxtsimon vakilari esa bizgacha yetib kelmagan. Ularning balandligi 15 metrgacha va eni gacha yetgan. Qirqbo 'g' imlarriing o 'tkazuvchi bog'lamlari kollateral tipda. Ksilemasining o'tkazuvchi elementlari turli tipdagi traxeidlardan tashkil topgan. Floemasi to'rsirnon naylar va parenxima hujayralardan iborat. Sporoflulari poyaning spora hosil qiluvchi zonasida vegetativ barglar bilan navbatlashib yoki poyaning uchida faqat sporofillardan iborat holda yoki steril barglar bilan aralash holda spora boshoqlari (strobil)da halqasimon joylashgan. Ko'pchilik qirqbo'g'imlar teng sporali o'simliklar hisobianadi. Faqatgina qazilma vakillari orasida har xil sporalilar bo'lgan. Qirqbo'g'imtoifa o'simliklar devon davrida (415-370 mm. yil oldin) kelib chiqqan. Ular toshko'mir davrida yaxshi taraqqiy etgan. Trias davriga kelib daraxtsimon vakillari qirila boshlagan, faqat qirqbo'g'im turkumining ko'p yillik turlarigina saqlanib qolgan. Bu bo'lim bittadan qabila, oila, turkum va 30 ta turni o'z ichiga oladi. Qirqbo'g'imnamolar (Equisetaies) qabilasi yagona qirqbo'g'imdoshlar (Equisetaceae) oilasi va qirqbo'g'im (Equisetum) turkumidan iborat. Ayrirn adabiyotlarda mezozoy erasida qirilib ketgan ekvizetitcs (Equisetites) turkumi ham shu oiiaga kiritilgan. Toshko'mir davrlarida 3 rasm:Qazilma holda topilgan qirqbo'g'imlilar; Yer sharida yashnab o'sgan qirqbo'g'imnamolardan bizning davrimizgacha faqat bitta turkum vakillari saqlanib qolgan. Bu turkum vakillari Avstraiiya, Yangi Zelandiya va tropik Afrikadan tashqari boshqa joylarda uchraydi. O'zbekistonda ikkita turi o'sadi. Qirqbo'g'im sporofitining yer ostidagi ildizpoyasida ildizi va tuganaklar joylashgan. Iidizpoyalari 2 xii: gorizontai va vertikal tipda. Gorizontal ildizpoyasi kuchli taraqqiy ctgan, bo'g'im oraliqlarining uzunligi esa 25 sm gacha boradi. Yer ostida 0,5 metrdan to 2 metrgacha chuqurlikda joylashgan. Vertikal ildizpoyasi esa ancha ingichka, bo'g'im oraiig'ining uzunhigi ham 10 sm dan oshmaydi. Vertikal ildizpoya gorizontal iidizpoyadan taraqqiy etadi. Har ikkala tip ham sarg'ish qo'ng'ir yoki qoramtir rangga ega bo'Iib, bo'g'irnlarga bo'iingan. Bo'g'imida barg qinlari joylashgan, ular kopincha tuklar bilan qoplangan. Ildizpoyaning har qaysi bo'g'imida novda va ildizlarning boshlang'ich kurtaklari shakilanadi. Ildiz hosil qiluvchi kurtaklarning taraqqiy etishi tufayli yangi ildizlar hosil bo'ladi va ular iidizpoyada doira shaklida joylashadi. Gorizontai va vertikal ildizpoyalarning ayrim yon kurtaklaridan tugunaklar hosil bo'ladi. Bu tugunaklar keiib chiqishi jihatidan qisqargan va ...