Transabiotik va transbiotik o'zaro ta'sirlar (Koaksiyalar)

Transabiotik va transbiotik o'zaro ta'sirlar (koaksiyalar). Reja: 1.Tarsabiotik o'zaro ta'sirlarning xillari: o'zaro yaqinlashuv orqali, ajratmalari vositasida, rakobat yo'li bilan, ulik koldiklar orqali. 2.Transbiotik o'zaro ta'sirlar: yirik hayvonlar orqali, mikroorganizmlar orqali, parazit o'simliklar orqali. Tayanch ibora va atamalar: hayotiy ashyolar uchun rakobat, kolinlar, allelopatiya, konsortlar, tekinxur va chalatekinxur o'simliklar, agrofitotsenoz. Xar qanday tur o'simlik o'z hayot faoliyati jaraenida uni urab turgan muhitni uzgartiradi: tuproq tarkibidan suv va mineral tuzlarni surib oladi, ero'g'likni kabul qiladi; atrofga maxsus moddalarni ajratadi (efir moylar, organik kislotalar, tuzlar); tuproqda o'simliklarning koldiklari tuplanadi. Turning ana shu faoliyati natijasida hosil bo'lgan, uzgargan fitoiqlim fitotsenozdagi boshqa tur individlari uchun mos kelishi eki butunlay mos kelmasligi xam mumkin. Bu holda ulardan bittasi, albatta nobud bo'ladi va fitotsenozdan chikib ketadi. Fitotsenozning shakllanishi uchun minglab yillar talab etiladi, turlar tanlanadi, o'zaro moslashadi. Fitotsenoz kanchalik kadimdan shakllangan bulsa, uni tashkil etgan turlar orasida antogonistik o'zaro ta'sir shuncha kamrok bo'ladi. Xar bir tur populyatsiyasi fitotsenozda o'ziga xos ekologik qatlam (nisha)ni egallaydi, yani xar bir tur uchun eng kulay ekologik muhit majmuasi mavjud bo'lgan sharoitdagini rasmona rivojlanadi. Demak, fitotsenozda nechta tur bulsa, shuncha ekologik qatlam (nisha) mavjud. qatlamning chegarasi muhitning gorizontlari bilan chegaralanishi mumkin. Chunki o'simlikning yer usti va erosti qismlari turlicha balandlik va chuqurlikda bo'lib, gorizontlar hosil qilib joylashadi va shu gorizontdagi kulayliklardan unumlirok foydalaniladi va natijada boshqa turlarga zarar bermaydi. Chim hosil kilgan rang (Sachex) va kungirbosh (Roa) ildizlari erostini 0-10 sm.cha qatlamini egallaydi, boshqa o'simliklar ildizlariga tusik bo'ladi, aeratsiya kamayadi. Shuning uchun kalin chimli sharoitda boshqa o'simliklar usa olmaydi masalan, evvoyi bodom (Amygdalus bucharica)ni misol keltirish mumkin, u chimli joyda deyarli usmaydi Tsenozda hayot uchun zarur faktorlar uchun kurash mavjud. Fitotsenoz komponentlarining xar biri N2O, NPK, SO2 va ero'g'likni yutib enma en usaetgan boshqa tur uchun ularning miqdorini kamaytiradi. Mavjud ashelar xamma turning zaruratini kondira olmaydi, natijada fitotsenoz komponentlari o'rtasida rakobat (konkurensiya) paydo bo'ladi. Uning mavjudligini 1907 yilda amerikalik geobotanik Klements birinchi bo'lib ta'riflab borgan edi. muhitning xar bir faktori uchun tur ichida va turlararo konkurensiya bo'lishi mumkin. (suv ero'g'lik mineral moddalari uchun) Bir turga mansub individlar o'rtasidagi konkurensiyaning mavjudligini bugdoy misolida ko'rish mumkin. Poltava tajriba stansiyasida xar bir gektar yerga 85 kg bugdoy doni sepilganda -9%, 130 kg ekilganda 25%, 170 kg sepilganda esa, 51 % o'simlik maysalarining nobud bo'lganligi kuzatilgan. Bundan tashqari guzani yagona kilinmasa, o'simlik tuplari yaxshi rivojlanmaydi, malum vaqt utgach o'z-uzidan siyraqlanish sodir bo'ladi. Chunki olingan yer maydonidagi ozik moddalar, suv va shu yuzaga tushaetgan ero'g'lik miqdori malum ...