Geobotanikaga kirish (fitosenoz, agrofitosenoz)

Reja: 1. Geobotanikafani va uning vazifasi 2. O'simliklar jamoasi to'g'risida tushuncha 3. O'simliklar jamoasining tuzilishi va tarkibi (dominat, edifikatorlar, yaruslar) 4. Geobotanikaning taksonomik birliklari (assosasiya, formasiya va tiplar) Geobotanikafani dastlab prof. B.A. Bikov tomonidan ta'riflangan. Geobotanika o'simliklar jamoasi to'g'risidagi fan bo'lib, o'simliklarning tashqi muhit bilan o'zaro munosabatini, aloqasini, tarkibiy, qismiga kirgan o'simlik turlarini, o'simliklar jamoasini o'rganadi. Dastlab geobotanik tushunchalar, o'rmon, o'tloq, botqoq o'simliklari, dasht o'simliklari, cho'l, sahro, yaylov o'simliklari shaklida bo'lgan. Geobotanikafan sifatida XIX asrda shakllangan. Bu terminni birinchi marta rus botanigif. I.Ruprext (1866) va nemis botanigi A. Grizebax tomonidan taklif etilgan. O'simliklar geografiyasining yer yuzidagi o'simliklarni, ularning tashqi muhit sharoitiga qarab taqsimlanishini o'rganadigan bo'limi geobotanika deb ataladi. Geobotanikaning o'rganadigan obyekti ayrim o'simliklar bo'lmay, balki muayyan tuproq grunt sharoitida o'sadigan o'simliklar guruhi yoki fitosenozni tashkil etadigan guruhdir. O'simliklar guruhi atrof muhit bilan bog'liq holda, atrof muhitga ham ta'sir ko'rsatadi. O'simliklar yerdan oziq moddalar oladi. Tuproqdagi namlikni sarflaydi. Ularning qurib qolgan qoldiqlari tuproqda chirib, uni organik moddalarga boyitadi. O'simliklar jamoalari kelib chiqishiga ko'ra, tabiiy va insonlar tomonidan yaratilgan bo'ladi. Tabiiy o'simlik jamoalari ma'lum tabiiy tarixiy rivojlanish asosida hosil bo'ladi. Uning tarkibi asosan yovvoyi o'simlik turlaridan iborat bo'ladi. Insonlar tomonidan Yaratilgan o'simlik jamoalarida asosan madaniy o'simliklar bo'lib, yovvoyi o'simliklar ham birga o'sadi. Bunday o'simliklar jamoasiga agrosenoz deyiladi. Ba'zi olimlar (V.N.Sukachev.YAroshenko) fitosenozga bug'doy, arpa, g'o'za ekinlarini ham kiritadi, ularni agrosenoz deb ataydi.fitosenoz kamdan kam holda bir turdan tashkil topadi, ko'p hollarda bir necha turdan tashkil topgan bo'ladi va ular yer balandligiga qarab har xil yaruslarni hosil qiladi. O'rta Osiyo tog'laridagi archazorlar o'simliklarning ana shunday yarusli guruhlariga misol bo'la oladi. Tog'larning yuqori yarusuni archazorlar, undan pastki yarusni o't o'simliklar tashkil etadi. O'zbekiston cho'llarida buta o't o'simliklar orasida, yuqori yarusni oq saksovulyoki juzg'un, o'rta yarusni Shuvoq ba'zi bir astragallar, pastki yarusni efemerlar ishg'ol etadi. O'simliklarni bir necha turdan tashkil topgan guruhida individlar sonining ko'pligiga qarab bir tur o'simliklar ustun holatini edifikatorlar deb ataladi. Individlar soning kam bo'lganlari esa yo'ldosh o'simliklar deb ataladi. Masalan: Mirzacho'l tekisligidagi efimer o'simliklar orasida rang va qo'ng'irbosh edifikator tur bo'lsa, mayda butgullilar boychechak, yaltirboshlar va boshqalar yo'ldosh turlardir. Turlar tarkibini o'rganilganda har bir turning va hukmron (dominand) turning yer yuzini qoplash darajasiga alohida e'tibor beriladi. Bunda ma'lum kattalikdagi (1.10 yoki 100m2) maydonda uchraydigan o'simliklar o'rganilganda ular soni aniqlanadi va ro'yxatga olinadi. Ma'lum maydondagi har bir tur soni va barcha turga mansub o'simliklarning biomassasi aniqlanadi. Eng ko'p biomassaga ega bo'lgan tur dominat (edifikator), qolgan tur subdominat tur hisoblanadi. O'simliklarning bir xil dominatlarga ...