Gul tuzilishi va xillari

Gul tuzilishi va xillari Reja: Gulning tuzilishi. Gul qismlarining joylashishi. Gul formula vadiagrammasi. Gulning tuzilishi va rivojlanishi. Gul novdaning uchki va barg kultigidagi meristemadan hosil buladigan reproduktiv (kupayish) organi hisoblanadi. Gulda sporogenez, gametogenez, jinsiy jarayonlar, changlanish, uruG'lanish va mevaning hosil bo'lish jarayonlari ruy beradi. Gulbandi gulni poyaga biriktirib turadi. Bazi o'simliklarning gullarida gulbandi bulmaydi. Bunday gullarni utrok gullar deyiladi. Issiksevar o'simliklarda gulbandi uzun bo'ladi. Gulbandining yuqori kismi kengayib gul urnini hosil qiladi. Gul o'rni botik, kavarik va tekis bo'ladi. Gul urnida gulkurgoni, changchilar va urugchi joylashadi. Gul changlanib, uruglangandan keyin tuguncha devoridan meva, urugkurtakdan esaurug hosil bo'ladi. Gullar to'g'ri - aktinomorf, kiyshik - zigomorf yoki asimmetrik bo'ladi. Gulkurgonining bo'lishi, bulmasligi va tuzilishiga karab gullar: gomoxlamid-gulkurgoni oddiy kosachabarglardan yoki tojbarglardan tashkil topgan, barglari bir xil rangda, gul urnida spiral joylashgan, (lola, magnoliya); geteroxlamid-gulkurgoni murakkab, kosacha va tojbarglardan iborat (olma, urik, namatak); gaploxlamid yoki monoxlomid-gulkurgoni bir kator, kupincha kosachabarglardan tuzilgan (gazanda, kayragoch); apoxlamid - gulkurgoni yuk yalongoch (tol, shumtol) tipda bo'ladi. Gullarda jinslarning joylashishi. Gullarda xam changchi xam urugchi bulsa ikki jinsli deyiladi (masalan, olma, guza, buG'doy). Ayrim o'simliklarda gullar bir jinsli bo'ladi (bodring, xurmo). Bunday gullarda fakat urugchi yoki changchi bo'ladi. Bir jinsli gullarda fakat androtsey bulsa - bir jinsli erkak gul deb ataladi. Gulda fakat ginetsey bulsa bir jinsli urtochi gul deyiladi. Bir o'simlikda bir jinsli (xam erkak xam urgochi) gullar bulsa, bir uyli (makkajo'xori, yongok, bodring), urugchi va changchi gullari boshqa-boshqa o'simliklarda joylashgan bulsa, ikki uyli (tol, terak, ismalok) deyiladi. Bazi o'simliklarda ikki jinsli bilan bir jinsli gullar uchraydi va ko'p uyli yoki poligam o'simlik deyiladi (zarang, shumtol). Gul qismlarining joylashishi. Gul qismlari gul urnida malum qonuniyat asosida joylashadi. Kupchilik gullarda gul qismlari doira shaklida joylashadi: 4 doira bulsa - tetrasiklik, 5 doira bulsa - pentasiklik deyiladi. Bir pallali o'simliklarda uchtadan, ikki pallalilarda turt yoki beshtadan gul qismlari joylashgan bo'ladi (karam gullari). Ayrim o'simliklarda (ayiktavon) gul qismlari spiral joylashadi. Bu vaqtda gul qismlarining soni ko'p bo'ladi va asiklik yoki spiral gullar (yunoncha «a»-bir narsaning yukligini bildiradigan qo'shimcha va «kyuklos»-halqa) deyiladi. Gemisiklikda (yunoncha-«yarim») gulkurgoni doira shaklida, changchi va urugchisi spiral shaklida joylashadi (magnoliya, lola daraxti), siklik gullarda - yopiq uro'g'li o'simliklarning juda kupchiligida gullar halqa yoki doira shaklida joylashadi). Gul formula va diagramma. Gullarni qisqacha tavsiflash uchun uning formulasi zziladi. Bu vaqtda asosan gulning simmetriyaligiga, katorlar soniga, kismlarning soniga axdmiyat beriladi: Agar gulning biror organi bir necha kator bulsa + belgisi bilan belgilanadi. Masalan A 10+5; tutashib usgan gul bo'laklari ...