Kartoshka ekini

Reja: 1. Kartoshkaning halk hujaligidagi ahamiyati, kelib chiqishi, tarqalishi va hosildorligi. 2. Sistematikasi, biologik xususiyati va navlari. 3. Kartoshkani ekish: yerni, urugni ekishga tayyorlash, ekish usullari, muddati va me'yori. 4. Kartoshka ekinini parvarish qilish va hosilni yigib olish. 1. Kartoshka halk hujaligida muhim ahamiyatga ega bo'lgan ekin hisoblanadi. U jahon dehkonchiligida sholi, bugdoy va makkajo'xori bilan bir urinda turadi. Kartoshka tuganagi tarkibida 25 % ga yaqin kuruk moddalar, shu jumladan, 14-22% krahmal, 1,4-3% oqsillar, tahminan 1 % kletchatka, 0,2-0,3 % moy va 0,8-1 % kul moddalar bo'ladi. Kartoshka S vitamin va V gruppa vita'minlar (V1, V2,V6) manbaidir. YOsh tugunaklar ayniqsa vita'minlarga boy bo'ladi. Kartoshka tarkibida krahmal, sifatli oqsil va vita'minlar bo'lganligi uchun insonning eng muhim ozik-ovqat mahsuloti hisoblanadi. Kartoshkadan 200 dan ortik evropacha ovqat tayyorlash ma'lum. Ammo shuni esda tutish lozimki, uning pusti va yashil rangga kirgan tuganaklari tarkibida zaharli modda- solaning (0,005-0,1%) bo'lib, kartoshka pishirilganda u kisman parchalanadi. Bundan tashqari kartoshka tuganagi sanoatda hilma hil kimmatli mahsulotlar tayyorlash uchun hom ashyo hisoblanadi. Krahmalligi 17,6% bo'lgan 1 t kartoshkadan 112 l spirt, 55 kg suyuk karbonat angidrid, 1500 l bardi yoki 170 kg krahmal va 100 kg turp yoki 80 kg glyukoza va 65 kg gidrol va boshqa mahsulotlar olish mumkin. Kartoshka yer sharida eng ko'p tarkalgan ekinlardan biridir. yer sharida umumiymaydoni 18 mln.ga. Kartoshkaning vatani Janubiy Amerika hisoblanadi, bu mintaqada kartoshka bizning eramizdan 1-2 ming yil avval ekib kelingan va uning kupchilik yovvoyi turlari madaniylashtirilgan. Hozir ham kartoshkaning yovvoyi turlari CHilida uchraydi. Bugungi kunda 600 ga yaqin kartoshka navlari ekilib kelinmokda. Kartoshka 16-asrda Evropaga, ya'ni Ispaniyaga keltirilgan va u yerdan boshqa Yevropamamlakatlariga tarkalgan. Rossiyaga kartoshka Gollandiyadan keltirilgan. O'zbekistonda kartoshka utgan asrning 60-yillarida tarkaldi va asosan 20- asr boshalarida va undan keyingi yillarda kuprok ekila boshladi. Kartoshkaning tashqi sharoitga tez moslashishi uni dunyoda tez tarqalishiga va asosiy ozik-ovqat ekini bo'lishiga sabab buldi.Hozirgi vaqtda kartoshka dunyoning hamma kit'alarida ekiladi FAO ma'lumotlariga karaganda (1994 yil) kartoshka dunyo bo'yicha ayni paytda 18 mln.ga maydonga ekilmokda. Yevropamamlakatlarida kartoshka ko'p ekiladi. Dunyo ekin maydonini 35 %% ni tashkil etadi. Bulardan kuprok Polsha (2,26 mln.ga), Germaniya (mln.ga yaqin) va boshqalarda ekiladi. Hamdustlik mamlakatlarida kartoshka kuprok Rossiya, Ukraina, Belorusiya va boltikbuyi mamlakatlarida ekiladi.O'zbekistonga kartoshka 1890 yillarda tatarlar tomonidan keltirilgan. O'zbekistonda ohirgi yillari kartoshka maydonlari ancha kengaydi va 1998 yil 13,4 ming ga yerga ekilgan. Kartoshka juda hosildor ekin. O'zbekistonda 1998 yil o'rtacha hosildorlik 100,3 tsqga ni tashkil etgan. Kartoshka - Solanaceae - oilasiga, Solanum tuberosum ...