Ko'k - yashil suvo'tlari (Cyanophyta) bo'limi. Qizil suvo'tlari (Rhodophyta) bo'limi

MIRZO ULUG'BYeK NOMIDAGI O'zbekiston MILLIY UNIVYeRSITYeTI Biologiya fakulteti Fan. Botanika (O'simliklar anatomiya va morfologiyasi, tuban o'simliklar) Mavzu: Ko'k - yashil suvo'tlari (Cyanophyta) bo'limi. Qizil suvo'tlari (Rhodophyta) bo'limi Ko'k-yashiltoifa (Cyanophycophyta) suvo'tlar bo'limi Ko'k-yashil suvo'tlar, o'simliklarning eng qadimiy vakillari, ular hujayra tuzilishi soddaligi, protoplastining differensiallashmaganligi bilan boshqa suvo'tlaridan farq qiladi. Ularning ko'k-yashil deyilishiga sabab, hujayrasida yashil xlorofilldan tashqari, ko'k rang beruvchi fikotsian, qizil rang beruvchi fikoeritrin va sariq rang beruvchi karotin pigmentlari bor. Bu pigmentlar yashil rangni niqoblab, to'q ko'k yashil, qoramtir-yashil, binafsha ranglarda ko'rinadi. Ko'k-yashil suvo'tlar Ko'k-yashil suvo'tlarning hujayrasi po'st va protoplastdan iborat, xolos. Hujayra po'sti pektin moddasidan tuzilgan. Protoplastida vakuolalar bo'lmaydi. Protoplastining tashqi qatlami xromotoplazma, markaziy qismi tsentroplazma deyiladi. Xromatoplazmada xlorofill, fikotsian, karotin, fukoeritrin kabi pigmentlar bo'lib, hujayraga ko'proq ko'k-yashil rang beradi. Tsentraplazma esa rangsiz bo'lib, unda yadro uchun xarakterli bo'lgan DNK, nuklein kislotalar bo'ladi. Xromotoplazma fotosintez vazifasini ham bajaradi, chunki unda sochilgan holda xromotofor uchraydi. Ularda kraxmal, oqsil to'planadi. Sinf. Xrokoksimonlar-Chroococeae Shilimshiq pardasi qizil, ko'k, binafsha rangda bo'ladi. Ana shu shilimshiq parda bilan o'ralgan koloniya nam tuproqlar, qoyalar, daraxt po'stloqlarida har xil rangdagi dog'larni hosil qiladi. Mikrotsistis kuchli rivojlanganda suvning gullashiga olib keladi. Mazkur sinf vakillari bir hujayrali yoki koloniya tuzilishga ega. Kolonial vakillaridan biri mikrotsistis (Microcystis) bo'lib, shaklsiz, shilimshiqqa o'ralgan sharsimon hujayralar to'plamidan iborat. Ko'k-yashil suvo'tlar Ipsimon vakillariga ostsillatoriya (Ossillatoria) misol bo'ladi, u sholipoya, ko'lmak suvlar, hovuzlarda, sekin oqadigan suvlarda o'sib, ularning tagida hamda qirg'og'ida ko'k-yashil parda hosil qiladi. Uning ko'k-yashil ipsimon tallomi qisqa, bir-biriga o'xshash va bir qatorda joylashgan, o'zaro plazmodesmalar bilan qo'shilgan hujayralardan iborat. Ostsilatoriyaning qator hujayralar yig'indisi trixom deyiladi. Trixom parda bilan o'ralmaydi va uchi bukilib aktiv harakat qiladi. Ostsillatoriya yoruqqa qarab harakat qiladi, bu hodisa fototaksis deb ataladi. Ko'k-yashil suvo'tlar Ipsimon formalarining yana bir vakili anabena (Anabena). Anabena betida suzuvchi degan manoni anglatadi. Anabena suvda yashaydi, issiq kunlarda tez ko'payadi, suv betini yupqa parda shaklida qoplab, unga ko'k tus beradi. Anabenaning ipida sarg'ish o'lik hujayralar, yani geterotsistalar bo'ladi, shu yerdan ipi qismlarga yoki gormogoniylarga ajralib ketadi. Ko'k-yashil suvo'tlar Ipsimon shaklli vakiliga nostok (Nostoc) kiradi. Koloniyasining kattaligi yong'oqday, sharsimon, shilimshiq moddadan iborat. Shilimshiq modda ichida nostokning chuvalgan holdagi ipsimon tanasi joylashadi. Ipi bo'laklarga ajralish yo'li bilan ko'payadi. Nostok ko'llarda, soylarida va qoyalarda uchraydi. Ko'k-yashil suvo'tlari: 1 - gleokapsa; 2 - mikrotsistit; 3 - anabena; 4 - nostok: a - alohida ipi, b - koloniyasi; 5 - ostsillatoriya; 6 - tolipotriks; 7 - gormogonyali lingbiya. Qiziltoifa (Rhodophycophyta) suvo'tlar bo'limi Qizil suvo'tlar ko'p hujayrali, tashqi ko'rinishidan yuksak ...