Moyli ekinlar. Maxsar va kunjut ekini

Reja: 1. Moyli ekinlarning ahamiyati, tarqalishi va hosildorligi. 2. Mahsar ekini. Sistematikasi, biologik xususiyati va navlari. 3. Kunjut ekini. Sistematikasi,biologik xususiyati va navlari. 4. yer - engok ekini. Sistematikasi,biologik xususiyati va navlari 5. Etishtirish texnologiyasi. Moyli ekinlar deb, uruglari eki mevalarda iste'mol uchun yarokli, o'simlik moyi beradigan o'simliklarga aytiladi. yer sharida moyli ekinlarga kungaboqar, mahsar, soya, zigir, kunjut, yer - engok,kana kunjut, kantal, raps, perilla, lyallementsiyalar kiradi. Bu o'simliklardan tashqari tola beruvchi o'simliklardan: Zigir, nasha, pahta, kanop va boshqa o'simliklardan ham iste'mol uchun foydalaniladigan moy olinadi. Ma'lumki, kundalik insonlar haetida fakat 2 hil moy ishlatildi, bular o'simlik moyi va hayvon moyi. Ammo,iqlim, agrotehnik tadbirlarga karab o'simlik moyi etishtirish hayvon moyini etishtirishga karaganda 10 - 20 marta arzon tushadi. Hayvonlardan olinadigan moylarning tan narhi hammavaqt yuqori bo'ladi. o'simlik moyi hazm bo'lishi jihatdan ham hayvon moyiga karaganda yengil hisoblanadi, hamda tarkibida holesterin moddasi yuk. Bundan tashqari eg-moy sanoatida souvn olishda, lak buek ishlab chiqarishda, terichilikda, tabobatda, to'qimachilikda, atir upa olishda va boshqa sohalarda ham hom eshe sifatida ishlatilib kelinadi. yer shari mamlakatlarida o'simlik moyi etishtirishni olib karasak, AKSH da jon boshiga 26 kg,. Germaniyada 22 kg, Angliyada 19 kg, Kanadada 13 kg, Rossiyada va O'zbekistonda 10 kg o'simlik moyi ishlab chikariladi. yer sharida o'rtacha 1 yilda 215800 ming t dan zied moy ishlab chikariladi. SHuning 104800 mingta birgina soya usimligidan olinadi. Moyli ekinlar gektar hisobiga eng serdaromad o'simliklardan hioblanadi. Kupgina o'simlik moylari havodan kislorodni biriktirib olibkurib, qattiq elastiksimon moddaga aylanadi. Moyning ko'rish miqdori uning asosiy sifat ko'rsatkichi hisoblanadi. Bu ko'rsatkich yod soni bilan aniklanadi. Bu vaqtda 100 g moyga birikkan yod soni aniklanadi. o'simlik moyida yod soni qancha yuqori bulsa uning ko'rish miqdori ham yuqori bo'ladi. o'simlik moyi ko'rish miqdoriga karab 3 guruhga bulinadi: kuriydigan - yod soni 130 dan zied. Bunga zigir, perilla, rijik va boshqalar kiradi. YArim kuriydigan - yodsoni 85-130 gacha. Bunga kungaboqar, mahsar, soya, raps, hantal va kunjut kiradi. Kurimaydigan - yod soni 85 dan kam bo'lgan. Bunga kanajunjut va yer - engok o'simliklari kiradi. O'zbekistonda lalmi sharoitida zigir, kunjut va mahsar ekilib kelinmokda. Sugoriladigan maydonlarda takroriy ekin sifatida kunjut, yer - engok va soyani ekish mumkin. Mamlakatimizda asosiy moy beruvchi hom ashe pahta chigitni hisobanadi.Garchi chigit moy uchun ekilmasada, tola uchun 1,5 mln ga yerga ekiladi. Tolasi ajratib olingan chigitlar esa Respublika aholisining moy bilan ta'minlovchi asosiy hom - ashe hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Respublikamiz hududida 22 ta eg zavodlari mavjud bo'lib, ularda yiliga 350 ming t eg ...