O'simliklar evolyutsiyasi va ularning tuzilishi haqida umumiy tushunchalar

O'simliklar evolyutsiyasi va ularning tuzilishi haqida umumiy tushunchalar Reja: Botanika fanining rivojlanishi haqidagi ta'limotlar. Botanika faninig rivojlanishiga xissa qo'shgan olimlar. O'simliklarning ozuqlanish turlari O'tgan asrning 50-yillaridan boshlab bir qancha olim-lar (De Frkz, G. Kertis, Ch. Djefri, Ye. Dotson, A. Tax-tadjyan va boshqalar) organik dunyoni to'rttadan to'qqizta-gacha olamga bo'lishni taklif qildilar. Mashhur olim aka-demik Artur Taxtadjyan 1973 yili elon qilgan asarida hozirgi zamon evolyutsiya sistemasini yaratdi. Bu sistema quyidagicha: 1. Yadrosi shakllanmagan organizmlar - prokariotlar katta olami. Bu katta olam faqat bitta kichik olam - RgosapoSh dan iborat bo'lib, uchta kenja olam: arxeobak-teriyalar, haqiqiy va oksifitobakteriyalarga bo'linadi. 2. Haqiqiy, chin yadroga ega bo'lgan organizmlar euka-riotlar katta olami. Bu olam uchta - hayvonlar, zambu-rug'lar va o'simliklar kichik olamiga bo'linadi. Prokariot o'simliklarga bakteriyalar (uvoqlilar) bi-lan ko'k-yashil suvo'tlari kiradi. Bazi adabiyotlarda ko'k-yashil suvo'tlar bakteriyalar bilan qo'shilib tsianobakte-riyalar deb ataladi. Prokariotlarning hujayrasi 2-3 mkm dan 10 mkmga-cha bo'ladi. O'larning tsitoplazmasida alohida ajralib ko'rinadigan yadro bo'lmaydi. Hujayrada faqatgina bir yoki bir necha DNK (dezoksiribonuklein kislota)ning yig'in-disi bo'ladi, bunga nukleoplazma deyiladi. Haqiqiy xro-mosomalar bo'lmaydi, irsiy belgilarini tashiydigan gen - genoform deb ataladi. Genoform DNK atrofida joylashgan. Tsitoplazmada oqsil moddasi, mitoxondriy va plastidalar uchramaydi. Prokariot o'simliklarning hujayrasida tsitologik membranadan tashkil topgan mezosomalar bor. Bundan tash- qari hujayrada gaz vakuoli bo'lib, tananing suvda mual-laq turishiga yordam beradi. Tsitoplazmada ribosom, yog' tomchilari, polisaxarid va polifosfat donachalari uch-raydi. Prokariotlarning hujayra devorida xitin va tsellyu-loza bo'lmaydi, lekin glikopeptid (mukopeptid), murein moddalari bo'ladi. Ularda hujayraning mitoz va meyoz bo'linishi hamda jinsiy jarayon aniqlanmagan. Hujay-raning bo'linishi oddiy - amiotik tarzda sodir bo'ladi. Aksariyat vakillarida hujayra xivchinsiz, agar bo'lsa juda ham oddiy tuzilgan. Prokariotlarning ko'pchilik vakillari geterotrof ayrim vakillari avtotrof usul bilan oziqlanadi. Bazi vakillari (bakteriyalar - uvoqlilar) parazitdir. EUKARIOTLAR. Bularga zamburug''lar, suv o'tlari (yashil, qizil, qo'ng'ir, diatom, pirrofit, suglenofit, sariq oltin har xil xivchinlilar) va barcha yuksak o'sim-liklar - hayvonlar va odam kiradi. Eukariotlarning hujayra va to'qimalari 10-100 mkm kattalikda. Hujayrada takomillashgan yadro bo'lib, uning tarkibida xromosomalar uchraydi. Xromosoma DNK va gis-ton degan oqsil moddasidan iborat. Giston juda ko'p aminokislotalardan tashkil topgan. Eukariotlarning hujayra tsitoplazmasi tarkibida hujayra organellalari - mitoxondriya va plastidalar, Golji apparati bo'ladi. Protoplazma hujayra markazi atrofida yoki to'g'ri chiziq bo'ylab harakat qiladi. Hujay-ra devory xitin yoki tsellyulozadan iborat. Bularda har xil darajada rivojlangan jinsiy organlar bo'lib, jin-siy jarayon vaqgida yadroning qo'shilishi natijasidi dip-loid (yunon. diplos - ikkilamchi, ikki marta ortiq) va qo'shilgan yadroning bo'linishidan gaploid (yunoncha gap-los - bo'lingan) yadro hosil bo'ladi. Sodda eukariotlar-ning hujayrasida maxsus tanachalar (kinetosom) yordami-da o'rnashgan undulipodi ...