O'simliklar morfologiyasiga kirish. Ildiz, uning vazifasi va tuzilishi

O'simliklar morfologiyasiga kirish. Ildiz, uning vazifasi va tuzilishi Reja: 1. O'simliklar morfologiyasi haqida tushuncha. 2. O'simliklarda qutblilik va simmetriya, tropizm hodisalari. 3. Gomologik, analogik, rudiment organlar. 4. Korrelyatsiya hodisasi va uning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati. 5. Ildiz, uning vazifasi va ildiz sistemasi tiplari. 6. Ildiz uchining tuzilishi. 7. Ildizning birlamchi ichki tuzilishi. 8. Ildizning ikkilamchi ichki tuzilishi. 9. Ildizning shakl o'zgarishlari. O'simliklarning tashqi ko'rinishini, ayrim organlari tuzilishini hamda ularning individual va tarixiy rivojlanishi jarayonida tashqi muhit ta'sirida o'zgarib borishini o'simliklar morfologiyasi o'rganadi. Yuksak o'simliklarda tashqi muhit sharoitiga moslasha borish natijasida 1) Vegetativ organlar - ildiz, poya va barg. Ular arxigoniyali, ochiq hamda yopiq urug'li o'simliklarda yaxshi rivojlangan. 2) Generativ organlar - gul, meva va urug'. Bular asosan gulli va ayrim ochiq urug'li o'simliklarda taraqqiy etgan. Ko'p yillik, ammo bir necha yil faqat vegetativ organlar hosil qiladigan, umrining oxirgi yili generativ organlar paydo qilib, urug' beruvchi o'simliklar guruhi ham mavjud. Ularga monokarplar deyiladi (kavrak, bambuk). Qutblilik o'simliklar vegetativ organlari o'sishidagi qonuniyatlardan biri bo'lib, uning mohiyati o'simlik novdasining yuqori hamda pastki uchlari morfologik va fiziologik jihatdan bir-biridan keskin farq qilishi bilan izohlanadi. Novdaning pastki uchida ildiz paydo bo'ladi, yuqori uchidagi kurtakdan esa yangi novda o'sa boshlaydi. Ildiz pastga qarab, novda esa yuqoriga qarab o'sadi. O'simliklar organlari tuzilishidagi yana bir xususiyat simmetriyalik bo'lib, bunda o'simlik organlari yuzasidan simmetrik chiziq o'tkazilganda ular teng bo'laklarga ajraladi. Simmetriyalik turlari: - radial simmetriyalik; - bilaterial simmetriyalik; - monosimmetriyalik. Tashqi muhit ta'siriga javoban o'simlik organlari o'sish yo'nalishining malum tomonga qarab o'zgarishiga tropizm deyiladi. Tropizm o'simlikning o'sish qismlarida kuzatilib, asosan barg, ildiz yoki novdaning bir tomonidagi hujayralarning nisbatan tez o'sish natijasida yuzaga keladi. O'simliklarning ayrim metamorfozlashgan organlarining tashqi ko'rinishi (belgilari) bir-biridan farq qilsada, ularning kelib chiqishi bir xil bo'ladi. Bunday organlar gomologik organlar deb ataladi. Kartoshka tuganagi va lolaning piyozboshlari bunga misol bo'ladi. Shuningdek zirk tikani, gulning tojbarglari va no'xatning gajaklari kelib chiqishi bir xilligi uchun ular ham gomologik organlardir. O'simliklar bazi organlarining tashqi ko'rinishi bir xil bo'lib, ular bir xil vazifani bajaradi, ammo ularning kelib chiqishi har xil bo'lishi mumkin. Bunday organlarga analogik organlar deyiladi. Tashqi ko'rinishi va bajaradigan vazifasi (himoya vositasi) bir xil bo'lgan, lekin kelib chiqishi har xil bo'lgan zirk va do'lana tikanlari analogik organlardir. Bir biriga yaqin tuproq-iqlim sharoitlarida uzoq yashashi natijasida sistematik holati turlicha bo'lgan o'simliklarda ko'plab tashqi belgilar bir-birinikiga o'xshash bo'ladi. Bu hodisaga konvergensiya deyiladi. Masalan, quruq iqlim sharoitda o'suvchi Amerika kaktuslari va Afrika sutlamaguli morfologik bir-biriga o'xshaydi. Tarixiy rivojlanish jarayonida o'zining dastlabki ko'rinishini ...