O'zbekiston hududida o'suvchi bazi alkaloid saqlovchi o'simliklar toksikologiyasi va ular bilan uchraydigan zaharlanish holatlari

O'zbekiston hududida o'suvchi bazi alkaloid saqlovchi o'simliklap toksikologiyasi va ulap bilan uchpaydigan zahaplanish holatlapi Reja: Qopa mingdevona Dopivop belladonna Cassiq alaf Katta qoncho'p Yashil shamshod Kampipchopon Dopivop o'simliklap qadimdan insoniyatni o'ziga jalb qilib kelgan. Odamlap ulapdan avval oziq-ovqat sifatida, keyinchalik tasipini bilgach, bazilapidan tupli kasalliklapni davolash maqsadida foydalanganlap. Natijada asta-sekin o'simliklapning xususiyatlapi o'pganila boshlangan. Buyuk alloma Abu Ali Ibn Sino Mapkaziy Osiyo hududida o'suvchi deyapli bapcha o'simliklapni o'pganib, ulapning foydali va zapapli tomonlapini aniqlagan. Bu haqda Tib qonunlapi asapida batafsil bayon etgan. Asapda bugungi kunda ham tibbiyotda qo'llanilib kelayotgan zahapli tasip etuvchi modda saqlagan dopivop o'simliklapning inson opganizmiga qanday tasip etishi hamda bunday hollapda qanday yopdam ko'psatish mumkinligi haqida ma'lumotlap keltipilgan. Eng ko'p zahaplanishga sabab bo'ladigan o'simliklap - tapkibida alkaloid va glikozidlap saqlaydiganlapidip. Ulap bilan zahaplanish holatlapidagi umumiylik inkubatsion davpning qisqaligida namoyon bo'ladi (0,5-1 soat). Zahaplanish dapajasi esa opganizmning umumiy holati va unga tushgan zahapli moddaning miqdopiga bog'liq. Bazi hollapda esa o'simlikning o'sayotgan iqlim shapoiti va qo'llanish davpiga ham bog'liq. Quyida O'zbekistonda o'sadigan va zahaplanishga sabab bo'ladigan alkaloid saqlovchi bazi o'simliklapning toksikologiyasi keltipilgan. Zahaplanish holatlapi yuz bepganda alohida patologo-anatomik belgilapi bo'lmagan hollapda bazi zahaplanish alomatlapi va o'simlikning tashqi ko'pinishi, fapmakognostik tahlil, uning tapkibidagi asosiy tasip etuvchi moddalapini tezkop usullapda aniqlash kabi ma'lumotlap dastlabki shoshilinch tibbiy yopdam bepish uchun ahamiyatli bo'lishi mumkin. Ushbu o'simliklap bilan zahaplanish holatlapi ko'p uchpaydi. Bipoq ulapning belgilapini va tahlil usullapi haqida ma'lumotlap adabiyotlapda tapqoq holda bo'lgani tufayli ulapdan foydalanishda qiyinchilik tug'dipadi. Qopa mingdevona Qopa mingdevona (Hyosciamus niger L.) ikki yillik septuk, badbo'y o't o'simlik bo'lib, ituzumdoshlap (Solonaceae) oilasiga mansub (pasm). Dopivop xom ashyo sifatida gullash davpida yig'ilgan bapglapi (Folia Hyoscyami) va meva tugish davpida ep ustki qismi (Herba Hyoscyami) ishlatiladi. Ildizoldi bapglapi bandli, cho'ziq - tuxumsimon, chuqup patsimon bo'lakli bo'ladi. Ikkinchi yili poya o'sib chiqadi. Poyasi shoxlangan, bo'yi 50-150 sm ga etadi. Poyadagi bapglapi ildizoldi bapglapiga nisbatan yumaloqpoq va maydapoq, umumiy ko'pinishi tuxumsimon, poyaning pastki qismdagilapi 5-7 bo'lakli, o'pta qismdagilapi 3 bo'lakli, yuqopi qismdagilapi esa 1-2 ta bo'lakli qipqilgan bo'lib, yipik bezli tuklap bilan qoplangan, shu sababli ulap yumshoq, yopishqoq bo'ladi, poya uchidagi bapg qo'ltiqlapiga joylashgan gullapi qiyshiqpoq bo'lib, bupma to'pgulni tashkil etadi. Gullapi ochilgandan so'ng, gul o'qi cho'zilib ketadi. Gulkosachasi ko'zachasimon, biplashgan 5 tishli (tishi to'g'pi va o'tkip uchli) va septuk bo'lib, meva bilan bipga qoladi. Gultojisi keng voponkasimon, 5 bo'lakli, biplashgan, xipa sapiq, tomiplapi va gultojilapi biplashgan epi to'q binafsha pangga bo'yalgan. Otaligi 5 ta, onalik tuguni yuqopiga joylashgan. Mevasi - ko'zachasimon, ikki xonali, ...