Tabiatda tuzlarni aylanma harakati va ularni sikllari

Reja: Shamol yordamida tuzlarni olib kelinishi. Tuzlarni tiplanishida biologik sikl 1. Shamol yordamida tuzlarni olib kelinishi. Tabiat elementlarni geoximik aylanishida, ayniқsa tuproқlarni shirlanishida shamolni ta'siri kattadir. Shamol orқali tuzlar changlar va mayda zarrachalar bilan dengizlardan olib kelinib, shamol pasayganda yoki yomғir yoққanda ular tuz jamғarmasi shisobida yerlarni қismida yiғiladi. Bundan tashқari tuzlarni migratsiyasida vulқonlar otilib chiқishi natijasida ulardan ajralib chiққan gaz sholdagi xlor, oltingugurt, xlorid kislotalari sham rol iynashi mumkin. F. Klarkni ma'lumotlariga қaraganda shar yili yerga atmosferadan 2 t dan to 20 t km gacha natriy xlorid tushar ekan. Shulardan eng kipi dengiz oldi xududlarga tushar ekan. P.S. Kossovichni aytishiga eng yaқin bilgan tuzlarni bilishi mumkinligini aytgan. Yana agar shu olib kelingan tuzlar yuvilmaganda edi 1200 yil ichida shamma tuproқlar shirlanib ketgan bilar edi. Olimlar keltirilgan ma'lumotlariga қarasak Orol biyi maydonlariga shar yili dengizdan 170-800 kg ga tuzlar shamollar olib kelib yotқizilar ekan. 2. Tuzlarni tiplanishida biologik sikl. Isimliklar, shayvon organizmlari va mikroorganizmlar izlarining shayoti jarayonida kip miқdordagi mineral moddalarni izlariga қabul қilishadi. Organik moddalar minerallashgandan keyin tuproқlarda tiplanadi va boshқa yangi geoximik aylanish sikliga itadi. Bunda moddalarning bir қismi tuproқdan yuvilib ketadi, bir қismi esa қatlamlarida kam xarakatchan ikkilamchi minerallarga aylanib tuproқ tomonidan singdiriladi, yana bir қismi esa boshқa organizmlar tomonidan surilib yana yangi biologik siklga itadi. V.I. Vernadskiyni shisobiga kira organizmlarni umumiy massasi bizning planetamizda 1,0 - 10 t ga teng, yoki bu taxminan yerning 16 km chuқurlikacha bilgan massasini 0,1 - 0,01% ni tashkil қiladi. Shulardan 65-70% kislorodga, 10% vodorodga tiғri kelsa қolgan 20 - 25% shar xil kul elementlarini tashkil қilar ekan. Bularga S, Sa, Mg, Si, Fe, Ka, S, Na, Al, Ce va boshқa elementlar kiradi. Shu elementlar isimliklarni xili қarab K-15-30%, Sa-5-10%, Mg-2-4%, Na-2-4% va x.k.larni tashkil қiladi. Isimliklar izlarining shayoti - jarayonini itab bilgandan keyin tuproқda yashovchi miroorganizmlar tomonidan bir қismi suriladi va қolgan қismi izining tarkibidagi yengil eruvchi tuzlarni miқdoriga tarkibidagi yengil tuproқni yuza қismida tiplab boradi. Buni қuyidagi keltirilgan (V.A. Kovda ma'lumotiga kira) jadvaldan sham kirish mumkin. Dasht va chil isimliklari tarkibidagi kul elementlarining miқdori.(jadval 11) Eslatma: Қavs ichidagi sonlar yuқori kirsatkich. YUқorida keltirilgan jadvaldan kirinib turibdiki shira isimliklari tarkibidagi kul elementlar 16-20% dan toki 40-45% ni tashkil қiladi. Bundan shuni aniқlash mumkinki shar yili isimliklar gektariga 200-500, xattoki 100 kilogramgacha kul elementlari қolishi mumkin. Yana shuni aniқlash mumkinki shira isimliklarni ayrim turlari (biyurgin) izlarining tarkibida juda katta miқdorda Na kationini ushlaydi. Bu isimliklar minerallashgandan keyin tuproқlarni shirtoblanishiga olib keladi. ...