Tikanboshlilar (Acanthocephala) tipi. Nematodalar (Nematoda) sinfi

Mavzu: Tikanboshlilar (Acanthocephala) tipi. Nematodalar (Nematoda) sinfi REJA: 1. Odamda parazitlik qiluvchi parazit chuvalchanglar. 2. O'simlik nematodalari. 3. Tikanboshlilar (Acanthocephala) tipi. Qilbosh nematoda (Trichocephalus trichiurus). Qilbоsh nеmаtоdаlаr аsоsаn, оdаmlаrning yo'g'оn ichаgidа pаrаzitlik qilаdi. Ulаr аyrim jinsli, erkаgining uzunligi 30-40 mm bo'lib, оrqа uchi spirаl kаbi burаlgаn bo'lаdi. Urg'оchisining uzunligi 30-50 mm kеlаdi. Qilbоsh nеmаtоdаning оldingi uchidа оg'iz bo'shlig'i vа qizilo'ngаchi jоylаshgаn. Tаnаsining kеngаygаn оrqа qismidа esа o'rtа vа оrqа ichаklаr, оrqа chiqаruv tеshigi vа jinsiy оrgаnlаr sistеmаsi jоylаshgаn. Qilbоsh nеmаtоdаlаr bоsh qismini o'z хo'jаyini ichаk dеvоrigа sаnchgаn hоldа qоn bilаn оziqlаnаdi. Nеmаtоdаlаrning urug'lаngаn tuхumlаri хo'jаyini ахlаti оrqаli tаshqаrigа chiqаdi. Tuxum yetarli namlik va harorat bo'lgan taqdirda yaxshi rivojlanadi. Bitta urg'ochi qilbosh nematoda bir kecha-kunduzda 100 tadan 3500 tagacha tuxum qo'yadi. Qulay sharoitda tuxum 20-30 kunda yuqumli holatga keladi. Odam ko'pincha yuvilmagan sabzavot-mevalarni iste'mol qilganida qilbosh nematodaning invazion tuxumlarini yutib yuborish bilan zararlanadi va nematoda taxminan bir oydan keyin voyaga yetadi. Bu nematodalar odam organizmida 5 yilgacha yashashi mumkin. Qilbosh nematodalar trixotsefalyoz kasalligini keltirib chiqaradi. Bu kasallik yer sharining hamma qismida, ayniqsa, issiq iqlimli mamlakatlarda ko'p uchraydi. Qilbosh nematoda asosiy xo'jayini hazm organlarini yallig'laydi va bir qator mikroorganizmlarning tushishiga yo'l ochadi. Chorva mollarda ham qilbosh nematodalarning bir necha turlari parazitlik qiladi. Masalan, cho'chqalarda-cho'chqa qilbosh nematodasi (Trichocephalus suis), qo'y, echki va qoramollarda-Trichocephalus ovis, Trichocephalus skrjabini kabi turlari parazitlik qiladi. Qiyshiqbosh yoki egribosh nematoda (Ancylostoma duodenale). Odamlarning 12-barmoqli ichagida parazitlik qiladi. Parazitning bosh qismi egilgan, qiyshiq bo'lib, unda rivojlangan og'iz kapsulasi joylashgan. Ular ayrim jinsli, urg'ochisining tana uzunligi 10-18 mm, erkaginiki esa 8-10 mm atrofida bo'ladi. Erkagining orqa uchida bursa va spikula joylashgan.Qiyshiqbosh nematoda geogelmint. Uruglanishi xo'jayini ichagida o'tadi. Urg'ochisi bir kecha-kunduzda 10 mingga yaqin urug'langan tuxum qo'yadi. Tashqariga chiqqan tuxumdan qulay haroratda (26-30°C da) bir-ikki kun ichida lichinka chiqadi. Bir hafta davomida lichinka 2 marta tullab, yuqumli (invazion) davrga o'tadi. Bunday lichinkalar qish faslida tuproq harorati pasayganda, 1 m pastga tushadi. Harorat ko'tarilishi bilan yana tuproq yuzasiga chiqadi va tuproqda 18 oygacha o'z hayotchanligini saqlab qoladi. Odamlarning egribosh nematoda bilan zararlanishi asosan teri orqali ro'y beradi. Bunda odam go'ng va har xil axlatlar tashlangan dalalarda hamda polizlarda oyoqyalang yurganida parazit lichinkasi teri orqali tanaga kiradi. Egribosh nematodalar ichak devorida yaralar hosil qiladi va xo'jayini qonini so'rib oziqlanadi. Bunday odam ozadi, ichakdan qon oqadi, natijada bemor kamqon bo'lib qoladi. Odamlar egribosh nematoda lichinkalari bilan og'iz orqali (suv va oziq-ovqat orqali) ham zararlanishi mumkin. Qiyshiqbosh nematoda xususan janubda, namgarchilik ko'p bo'lgan joylardagi aholi o'rtasida, ...