Yashil suvutlar-Chlorophyta

Reja: 1. Yashil suvutlarini tuzilishi, kupayishi, hayot kechirishi. 2. Kungir, kizil suvutlariga tavsif. 3. Suvutlarining yashash sharoiti, ahamiyati. Yashil suvutlar bo'limiga bir hujayrali, ko'p hujayrali va koloniya holda yashovchi organizmlarning 5700ga yaqin turi kiradi. Ularning hujayra moddasi tarkibida fakat xlorofill pigmenti mavjud bo'lganligidan vakillarining barchasi sof yashil rangda bo'ladi. Yashil suvutlarning bir hujayrali vakillari mikrosko-pik organizmlardir. Koloniya xolida yashovchi va ko'p hujayrali vakillari esa ancha yirik bo'ladi. Yashil suvutlarning bir xujay-rali vakillari yumalok, chuzik, ko'p hujayralilari ipsimon, buta-simon shoxlanagan, plastinkasimon koloniyali vakillari esa shar- simon, tursimon kabi shakllariga ega. Yashil suvutlarning bazi vakillari xam borki, ularning kattaligi 0, 5m. dan xam ortadi, tashqi ko'rinishi esa yuksak o'simliklarni eslatadi. Ammo ular- -6- ning shakli murakkab ko'rinishda bulsa xam, bitta hujayradan tashkil topgan. Shuning uchun ularni shartli ravishda hujayra-siz deb ataladi. Yashil suvutlarining vakillarining hujayrasi protoplazma, bir eki bir nechta yadro, xromatofor, vakuola kabi kismlardan iborat. Yashil suvutlarni bir hujayrali vakillari xivchindeb ataluvchi kilchalarga ega bo'lib, shular erdamida suvda harakatlanadi. Bazi koloniya holda yashovchi vakillar xam shu xilda harakat qiladi. ko'p hujayrali vakillari esa o'zi yashaetgan joyiga (substratga) epishib, hayot kechiradi. Yashil suvutlar har xil kupayadi. Kupchilik turlari vegetativ va zoosporalar hosil qilib, jissiz kupayadi. Jinssiz kupayish doim sharoit kulay bo'lgan vaqtda sodir bo'ladi va yil davomida bir necha marta takrorlanadi. Yashil suvutlar tabiatda kuk-yashil suvutlardek juda keng tarix kalgan. Yashil suvutlarning keng tarkalgan bir hujayrali vakil-lariga xlorokokk, xlorella, xlamidomonada, zignema, klosterium, desmidium kabilarni: ko'p hujayralilarga - ulotriks, kladofora, spirogira (bakatuni), edogonium, ulva yoki «dengiz salati» kabilarni: koloniya xolida yashovchilarga - volvoks, evdorina, pandorina, suv turi kabilarni va nixoyat «hujayrasiz» vakilla-riga - vosheriya, kaulerpa, atsetabulariya kabilarni ko'rsatish mumkin. Yashil suvutlari bo'limining vakillari xam tabiatda va xo'jalikda katta ahamiyatga ega. KUNGIR SUVUTLAR - Phaeophyta Kungir suvutlar bo'limiga fakat dengizlarda yashovchi 900 dan ortik ipsimon yoki plastinkasimon tanali (tallomli) ko'p xujay-rali turlar kiradi. Kungir suvutlarning bazilari 20-30 sm kat-talikda bulsa, bazilarining uzunligi 1m dan oshadi va nixoyat ayrimlarining uzunligi 300-400m ni tashkil qiladi. Kungir suv-utlar vakillarining hujayrasida xlorofill, fikoksantin, karo- tikanli astragal-buta usimligi tanasida bir yillik va ko'p yillik ut o'simliklari chirmashib o'sishi natijasidaularni chorva-mollari eb ketishidan himoya qiladi. Bu kabi o'simliklarni foydali ta'siriga kuplab misollar keltirishimiz mumkin. -7- Jinssiz va jinsiy kupayadi, jinssiz kupayish kupincha harakatchan zoosporalar, kisman harakatsiz 4 tarix spora (tetra-spora) lar hosil qilish yordamijda sodir bo'ladi. Jinsiy kupayi turlariga karab izogamiya, geterogamiya va oogamiya shaklida bo'ladi. Bazi kungir suvutlarda jinssiz kupayish bilan jinsiy kupayish gallanib turadi, buni nasllar gallanishi deb ...