Daosizm

TOSHKENT ISLOM UNIVERSITETI RAXMATULLAYEV JONIBEK DAOSIZM DAOSIZM FALSAFIY TA'LIMOT SIFATIDA XITOYDA MIL.AV. I MINGYILLIKNING O'RTALARIDA KONFUTSIYCHILIK BILAN DEYARLI BIR VAQTDA PAYDO BO'LDI. BU TA'LIMOT DASTAVVAL BIRMUNCHA MAVHUM xarakterGA EGA BO'LIB, DIN BILAN XECH QANDAY ALOQASI BO'LMAGAN. Daosizm o'zining ilk ko'rinishida nazariyadan ko'ra ko'proq amaliyotga aloqador edi. Bu shamanizm, folbinlik, tabiblik bilan bog'liq edi. CHunonchi qadimgi davrda uslublari, falsafasi, ayniqsa daosizm falsafasi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan. Daosizmda mil. av IV-II asrlarga kelib nazariy asarlar paydo bo'la boshladi. Biroq daosizm vakillari ilk bor borliq, tabiat, koinot haqidagi tushunchalarni ishlab chiqa boshladilar. MANBALARI Daosizmning asosiy manbasi Daodtszin ning muallifi LA-TSZI hisoblanadi. Afsonalarga qaraganda, Lao-Tszi onasinig qornida bir necha o'n yillar yashab, kwksa donishmand holida dun LAO-TSZI mil.av VII asrda tug'igan, Konfutsiyning zamondoshi hisoblanadi. Qadimgi Xitoy yodgorliklarida Konfutsiyning Lao-Tszi bilan uchrashganligi, uning donoligidan hayratga tushgani va uni ajdaho deb atgani haqida rivoyat keltiradi. Lao-Tszi ta'limotiga ko'ra, tabiat, jamiyat va butun borliqning asosi Ulug' Dao hidoblanadi. Dao, Tao-yo'l haqiqat, tartib demakdir. Dao haqidagi ta'limot konfutsiychilikda bo'lgan. ASOSIY MOHIYATI Daosizmning asosiy mohiyatlaridan biri bu dao va u bilan aloqador tabiat falsafasi hamda kosmogoniya masalalaridir. Ikkinchi asosiy nuqta mavjudlik, hayot va o'limning nidbiyligi va uzoq yashash, abadiy hayotga erishishdir. SO'NGI MASALA Xan asriga kelinb, abdiy hayot masalasi daosizm olimlarining asosiy muammosiga aylandi. Uchinchi va so'ngi masala uvey tamoyilidir. Daosizm falsafasining mana shu uch ta'limoti Xan asriga kelib, daosizm dinining shakllanishiga asos bo'ldi. BUYUK TENGLIK TA'LIMOTI Mlodiy II asrga kelib daosizm dinida yangi sektalar paydo bo'ldi. Ulardan biri Taypindao (Buyuk tebglik ta'limoti) bo'lib, uning asoschisi CHJAN TSZUE hisoblanadi. BESH DOU GURUCH TA'LIMOTI Taypindao sektasi bilan birga yana bir Udoumidao( Besh dou guruch ta'limoti) sektasi ham mavjud bo'lib, Qadimgi Xitoy jamiyatida katta ta'sir doirasiga ega bo'lgan. Uning asoschisi mashhur daochi CHjan Dao Lin bolgan. Daosizm birinchi ming yillikda buddizm va konfutsiychilik bilan raqobatlashib keldi. VI asrga kelib daosizm konfutsiychilik dan keyin ikkinchi o'rinni egallagan edi. XII asrdan boshlab daosizm ta'limoti aniq asoslarga ega emasligi va ilk davrdagi yuksak ta'limotlarni turli hurofotlar bilan almashgani tufayli inqirozga yuz tuta boshladi. XX ASRDA Xitoyda turli daosizm sektalariga qarshi kurash boshlandi. Asrning ikkinchi yarmida daosizm tarafdorlari ozchilikni tashkil qildi. Ushbu kichik guruh monaxlar targ'ibotchilar va bashoratchilarni o'z ichiga olgan edi. E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT ...