Organizm va muhitning o'zaro munosabatlari

Organizm va muhitning o'zaro munosabatlari Reja: 1.Insonning tabiatga va atrof muhitga salbiy ta'siri. 2.Insonning biosferaga ta'siri. 3. Tirik organizmning optimum va mininmum kritik nuqtalari. Abu Rayxon Beruniy (973 - 1148) sayyoramizdagi qitalarning joylanish xaritasini chizadi. Yer Quyosh atrofida harakat qilishini izohlaydi. Bu ilmiy dalillarni Beruniy Galiliydan 500 yil avval keltirib o'tgan. Beruniy fikricha, o'simlik va hayvonlar o'rtasida kurash, ko'payish va avlod qoldirish uchun intilish tirik mavjudotlar hayotining asosini tashkil qiladi. Tabiatdagi hamma narsa tabiiy qonunlarga bo'ysungan holda yashaydi va o'zgarib turadi. Biosfera Yerning hayot qobig'ini tashkil qiladi (Bios - hayot, sfera - shar). Biosferaga juda ibtidoiy organizm - bakteriyadan tortib odamgacha bo'lgan organizmlar kiradi. Malumki, inson hayoti tabiat bilan uzviy bog'langan. Tabiat insonni yaratgan, tabiat va inson o'rtasidagi munosabatlarning rivojlanishi tabiat va uning turli yo'nalishdagi fanlarning kelib chiqishiga olib keladi. Tabiat va uning borligini o'rganish borasida Aristotel, Al - Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Ibn Sino, Umar Xayom, Leonardo do Vinchi, Galiliy, Kopernik, Mirzo Ulug'bek, Bobur Mirzo, M.V. Lomonosov, J.B. Lamark, A. Gumboldt, Ch. Darvin, V.V Dokuchev, V.I Vernadskiy kabi insoniyat farzandlari bordir. Birinchi bora «Koinot» atamasini Abu Nasr Forobiy (873 - 950) jamiyat tuzilishida qo'lladi. Keyinchalik Umar Xayom (1040- 112) «Koinot va uning vazifalari» asarida koinotdagi har bir shaxsning vazifalarini bayon qilishda ishlatadi. «Beruniyning «Materiya» atamasi XIX asrning oxiri XX asrning boshida rus olimi V.N. Vernadskiy Tirik moddalar» deb qabul qilinib, tabiatdagi hamma harakat va o'zgarish shu tirik moddalar harakati bilan bog'lanadi va ifodalanadi. Abu Ali ibn Sino (980 - 1037) o'zining «Tib qonlari» nomli asarida odamning tuzilishi, unda modda (qon) aylanishi, insonda kelib chiqadigan kasalliklar, uning atrofdagi tirik jonivorlar faoliyati tomonidan yuzaga kelishini, tabiat obyektiv borliq, uning o'zgarib turishi, tog'lar zilzilasi, haqida ta'riflab beradi. U Yer yuzida tiriklik rivojlanishining quyi, boshlang'ich bosqichida o'simliklar, o'rta bosqichida hayvonlar va eng yuqori bosqichida insonlar turishini qayd qilib, o'z davrida evolyutsion nazariyaning kelib chiqishiga asos soladi. Tabiatshunos olim J.B. Lamark (1744 - 1829) birinchi marta «Biosfera» atamasini fanga kiritib, uning asl manosi hayot tarqalgan joyi va Yer yuzasida bo'layotgan jarayonlarga tirik organizimlarning ta'siridan iborat ekanligini ko'rsatadi. Avstriyalik olim Z. Zyuss 1875 yili Lamarkdin keyin «Biosfera» terminini ikkinchi bora fanga kiritadi va Yerda tiriklikning maxsus qobig'i deb izoh beradi. XX asrning boshlarida rus olimi V.I. Vernadskiy biosfera ta'limotini yaratadi. Uning «Biosfera» nomli kitobida - biosfera bu planetaning hayot rivojlanayotgan qismi va bu qism doim tirik organizmlar ta'sirida deb aytadi. Malumki, Yer yuzasida tirik organizmlar ko'p, ular xilma - xil va turli ...