Litosfera va uning muhofazasi

Litosfera va uni muhofazasi LITOSFERA yerning qattiq qobig'i yunoncha litos tosh , sphaira shar yani tosh qoboq degan ma'noni anglatadi.Litosferaga yer po'sti va mantiyaning yuqori qismi kiradi. YADRO yerning markaziy qismi uning diametri 700 km ga yaqin. MANTIYA yadroni o'rab turadigan tashqi qobig'i uning qalinligi 2900 km ga teng. Mantiyni esa yer po'sti qoplagan .U yer qobiqlaridan eng qattig'i bo'lib qalinligi okianlar tagida 5 km dan baland tog'lar tagida esa 80 km gacha etadi.Olimlarning tahmin qilishicha mantiya magni ,temir va qo'rg'oshindan iborat. Yerning po'sti nimalardan tashkil topgan Minerallar Vulqon oynasi Kremniy Yashma Bazalt Angidrid Oniks Granit Agat Gneys Foydali qazilmalar Oltin Olmos Temir rudasi Tosh ko'mir Neft Oshtuzi Tabbiy gaz Yer po'sti uch qavat tog' jinslaridan iborat.Birinchi qavatda asosan cho'kindi jinslar bo'ladi .Ular quriqlikda va suvda jinslarning cho'kib o'tirib qolishidan hasil bo'ladi.Ular gil , qum ,oxak tosh, bo'r jinslari bo'lib qatlam-qatlam holda yotadi. Bu qatlamlar yerning o'tkan zamonlardagi tabiyati yozilgan kitoblarga o'hshaydi. Bu qatlamlarni o'rganib gioliklar minglab yillar davomiga yerda tabiyat qanday bo'lganligini bilib olishadi.Bir parcha bo'r yoki oxak tosh mikroskob ostida qaralsa butunlay mayda jonivotlarning chig'anog'i va suyaklari ekanligi ko'rinadi.Ular milonlab yillar ilgari suvda yashagan qadimgi o'simlik va jonivorlar hamda toshko'mirva neft qoldiqlaridir.Ikkinchi qavat granitdan iborat. GRANIT magmatik tog' jinsi u yer qatlamlari orasiga magmaning kirib qolib sovishidan hosil bo'lgan. Magmani qaynoq yonib turgan balchiqga o'hshatsa bo'ladi.U sovib granitga aylanadi.Granit qatlamidan pastda bazalt qatlami joylashgan bazalt chuqurdan chiqib kelgan.U granitdan og'ir tarkibida temir,kalsiy ,magniy mavjud. Granit va bazalt otqindi jinslardir. Mantiyadagi harakatlar ta'sirida yer po'stining ayrim joylari asta sekin cho'kadi,boshqa qisimlari esa ko'tariladi.yer po'stida biror joy yorilsa o'sha hudud tagida bosim pasayib chuqurdagi moddalar suyuqlashib qaynoq jinsga aylanadi.Uni MAGMA deb deb ataladi. U yer yoriqlaridan yuqoriga ko'tariladi va yer yuzida oqib chiqadi. Yer yuziga oqib chiqqan qaynoq suyuq modda LAVA deyiladi.Lava asta sovib tepalik va tog'larni hosil qiladi. Bunday tepa va tog'lar vulqonlar deb ataladi.Vulqonlar otilganda yer qimirlaydi portlashlar ro' beradi gumbirlagan ovozlar eshitiladi. Ko'pchilikga yahshi ayyonki hozirgi davrda turli tuman sanoat korxonalari energetika tarmog'i va boshqa sohalarni xomashyo bilan ta'minlash maqsadida litosfera qaridan tabbiy gaz ,neft,ko'mir va boshqa har him madanli va madansiz minirallar qazib olinmoqda xuddi shuningdek yer osti suvlaridan ham jadal suratlarda foydalanilmoqda NATIJADA nafaqat tabiiy manbalar zahiralarining kamayish hatto litosfera qatlamlari tarkibida har xil ko'rinish va hajmda bo'shliqlar paydo bo'lishi bilan yer qatlamlarining siljishi kuzatilmoqda. Tuproq-quruqlikning yuqori qismi bo'lib,o'simliklar,hayvonlar, mikroarganizimlar va iqlim ta'sirida ona tog' jinslaridan hosil bo'lgan.U biosferaning boshqa qisimlari bilan uzviy bog'langan muhim ...