Qurg'oqchilik va unga qarshi kurash

MAVZU: QURG'OQCHILIK VA UNGA QARSHI KURASH Qurg'oqchilik deganda o'simlikning o'sishi va rivojlanishiga teskari ta'sir etadigan tashqi (kosmik) va ichki (tuproq) sharoitlarni tushunamiz. Tabiatda 2 xil qurg'oqchilik turlari farq qilinadi: Atmosfera qurg'oqchiligi Tuproq qurg'oqchiligi Atmosfera qurg'oqchiligida o'simliklardagi suv yetishmovchiligi atmosferaning yuqori temperaturasi, havo nisbiy namliging juda pastligi natijasida vujudga keladi. Tuproq qurg'oqchiligida o'simliklardagi suv yetishmovchiligi normal atmosfera haroratida tuproqda o'simlik uchun zarur namlikning keskin pasayishi natijasida vujudga keladi. Odatda ikkala qurg'oqchilik bir paytda bo'ladi. Tuproqda o'simlik uchun zarur bo'lgan namning kamayishi va unda atrof muhit haroratining yuqori bo'lishi o'simlikning o'sishi va rivojlanishini batamom to'xtatadi. Qurg'oqchilik, Qozog'iston, Qizilqum, Qoraqum, Kaspiyoldi rayonlarining shimoli-g'arbiy qismlari hamda kashtan, qo'ng'ir, qora tuproq zonalarida keng tarqalgan. Janubiy rayonlarimizda qurg'oqchilik o'rta hisobda har 3 yilda, eng katta qurg'oqchilik har 10 yilda 1 marta bo'lib turadi. V. V. Dokuchaev o'zining «Nashi stepi prejde i teper'» degan mashxur asarida qurg'oqchilikni keltirib chiqaruvchi tarixiy sabablarni, uning kelib chiqishida insoniyatning deqonchilik faoliyatini yorqin talqin qilib berdi. Qurg'oqchilik kelib chiqishining tub sababi - tabiiy maydonlardan noto'g'ri foydalanish, tabiiy o'snmliklar dunyosini shafqatsizlarcha yo'q qilish hamda suv resurslaridan to'g'ri foydalanmaslik ekan. Qurg'oqchilik mahalliy ahamiyatga ega bo'lgan faktorlar ta'sirida kelib chiqishi mumkin. Masalan, janubiy sharqdan esadigan issiq shamol (garmsel)lar ta'sirida lalmikor xo'jaliklar katta zarar ko'radi. Issiq shamollar 2-3 kun davom etib, odatda bug'doy donining sut pishiqlik davrida bujmayib qolishiga sabab bo'ladi. Agarda bu shamollar o'simlikning changlanish davrida bo'lsa, bunda changlanish to'liq bo'lmaydi, hosildorlik keskin pasayadi. Yana bir maxally ahamiyatga ega bo'lgan qurg'oqchilik garmsel (afg'on shamoli)dir. Bu shamol g'o'za hosildorligi uchun katta zarar keltiradi. Chunki garmsellar g'o'za to'la gulga klrib, ko'sak tuga boshlagan vaqtda bo'ladi, G'o'za o'simligida moddalar almashinuvi keskin buziladi, ya'ni suv tanqisligiga uchrab gullari to'qiladi. Agarda bu vaqtda tuproqda o'simlik uchun zarur bo'lgan suv jamg'armasi bo'lmasa, g'o'za butunlay hosil bermasligi mumkin. Ko'pchllik holda qurg'oqchillk qisqa muddatli bo'lsa ham, juda katta zarar keltlrlshi mumkin. U o'simlikning flzlologik tuzilishiga ta'sir ko'rsatadi. Eng avvalo o'simliklar ma'lum darajada qurg'oqchilikka moslashadilar, ularning barglaridagi og'izchalar (ustitsa) qisqaradi, assimilyatsiya jarayoni sekinlashadi. O'simlikdagi organik moddaning sarfi to'planishiga nisbatan ortadi: organizmdagi sintezdan uning parchalanishi ustunlik qiladi -eng oldin kraxmal, qurg'oqchilik uzoq davom etsa - oqsillar parchalana boshlandi. Natijada o'simllkdagi fiziologik jarayon buzilib, rivojlanishdan to'xtaydi yoki juda ojiz holda yashash uchun kurashni davom ettiradi. O'simlikka qisqa yoki uzoq qurg'oqchilikdan so'ng suv berilsa (tuproqqa tushadigan yog'in-sochin yoki sug'orish suvlari) u tezda rivojlanib, ko'proq organik moddalarni to'plashga harakat qiladi, lekin baribir o'zining oldingi holatiga qaytmaydi. O'simlikning bunday xususiyatlarini hisobga olib, ayrim olimlar qurg'oqchilikka qarshi kurashishning birdan-bir yo'li ...