Ekologik monitoring fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari va tuzilishi

Ekоlogik monitoring fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari va tuzilishi. Reja: 1. Kirish. Umumiy tushinchalar. 2. Ekоlogik monitoring mazmuni. 3. Ekоlogik monitoring vazifalari va tizimlari. 4. Atrof tabiiy muxitning boshkarish tizimi. Tayanch iboralar: monitoring, atrof muxit monitoringi, ekalogik monitoring, kuzatish, nazorat,bashorat, boshkarish tizimi, axborot portreti, ob'ekt darajasi. 1.Monitoring deb, ma'lum vakt oraligida, kandaydir parametirni uzgarishini kup marotaba ulchab kuzatishga aytiladi. Monitoring - bu ob'ektni xolatini va uzgarishini uzok, muddatli kuzatishlar, baxolashlar, nazorat va bashorat kilish tizimidir. Atrof muxit monitoringi deb, berilgan dastur asosida, tabiy muxitni, tabiy resurslarni, usimik va xayvonot dun¸sini, tabiy va astrologik faoliyat ta'sirida vujudga kelgan xolatlarni aniklash imkonini beruvchi, bir maromdagi kuzatishlarni bajarishga aytiladi. Ekologik monitoring deganda, inson va biologik ob'ektlarni yashash muxitining ekologik xolatini (mikroorganizmlar, usimliklar va b.) doimiy baxolashni ta'minlovchi, ekotizimlarni xolatini va bir butunligin baxolashni, xamda talabdagi ekologik shartlar bajarilma¸tgan bulsa, ularni uzgartirish zaruratini aniklab beruvchi atrof tabiy muxiti tashkil etilgan monitoringi tushuniladi. Ekologik monitoringni tuzilishi kuyidagicha: - atrof tabiiy muxitdagi (a.t.m) fizik, kim¸viy va biologik jara¸nlarni borishini atmosfera xavosini, tuprokni, suvlar va boshka ob'ektlarni ifloslanish darajasini, xamda buning okibatida xayvonot va usimlik dun¸siga bulgan ta'sirlarni kuzatish; - axolini a.t.m tugrisidagi kunlik va tezkoraxborot ta'minlashni tashkil etishi; - a.t.m xolatini bashorat kilishi va ogox bulishi; Ekalogik monitoringi (EM) asosiy maksadi kuydagilar: - inson yashash muxiti va ekotizimlarni xolatini va yaxlitligini belgilovchi kursatkichlarni uzgarishlarini va uning okibatlarini anikdash; - ekalogik shartlarbajarmasi, bu kursatkichlarni muvokdashtirish yullarini aniklash; - yuzaga kelgan noxish xolatlarni tuzatish choralarini aniklash; Ekologik monitoring ekotizimlar xolatini nazorat kdlishga, diagnostika va xoxish xodisalarni oldini olishga muljalangan. 1-rasm. ATMning EM ma'lumotlari ¸rdamidagi boshkarish tizimi. EM tizimi kuyidagi cheraraxar darajada kuriladi: ob'ekt (sanoat va b.) shaxar, tuman, viloyat, ulka, respublika, mintaka, davlat, kontinent, er shari. Ob'ekt darajasiga o'arab, EM boshkarish tizimi xam uzgaradi. Masalan global EM maxsus tashkilot BMTning YuNEP orkali, Evropa kontinentida Evropa Ittifoqi direksiyasi orkali, Uzbekistonda esa tabiatni muxofaza kilishi kumitasi tomonidan boshkdriladi. Boskichlarni bajarishni ketma-ketligi: o'zgartirishga zarurat bulmasa monitoring k;ismlarining qaytarilishi; bitta uzgartirish bilan monitoring kismlarining k,aytarilishi. 2-rasm. EM tashkil etish va utkazish sxemasi. Ob'ektni darajasiga karab, bu ob'ektdagi axborotlarin jamlash xarakteri va mexanizmi xam uzgaradi, ya'ni ekologik xolatni axborot portreti xam uzgaradi. Ekologik xolatning axborot portreti, ma'lum xududning ekologik xolatini uning joyidagi kartografiyasi asosida xarakterlovchi ma'lum kenglikdagi ma'lumotlarning grafik tarzdagi ifodalarining 3. EMning asosiy vazifalari quydagilar; - antropologik ta'sirlarining manbalari va omillarning kuzatishi; - tabiy muxit xrlatini va undagi astralogik ta'sir natijasida ruy berayotgan jarayonlarni kuzatish; - tabiy muxitni bor xrlatini kuzatish; - tabiy ...