Suv resurslari, ularni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish

Suv resurslari, ularni muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish. Reja: 1. Suvning tabiat va inson hayotidagi ahamiyati. 2. Suv resurslari zahirasi va ularning geografik joylashishi. 3. Suvdan xalq xo'jaligida foydalanish. Chuchuk suv muammosi. 4. Suvning ifloslanishi va uni ifloslovchi manbalar. 5. Suvni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish. Ifloslangan suvlarni tozalash usullari. 6. O'rta Osiyoda va O'zbekistonda suv resurslaridan foydalanish. Darsning maqsadi: Tirik organizmlar uchun suvning tutadigan o'rni, suv resurslari va ulardan xalq xo'jaligida foydalanish, suvni ifloslovchi manbalar, suvdan oqilona foydalanish va oqava suvlarni tozalash usullari to'g'risida tushuncha berish. Suvning tabiat va inson hayotidagi ahamiyati Suv tabiatda keng tarqalgan bebaho boylik bo'lib, u tiriklikning asosidir. Binobarin, dastlabki tirik hujayra koatservat tomchilari sifatida suv muhitida paydo bo'lgan va evolyutsion taraqqiyot jarayonida ulardan suvda yashovchi bir va ko'p hujayrali organizmlar kelib chiqqan. Yer yuzidagi biror tirik organizm suvsiz yasxayolmaydi, chunki undagi to'qimalarning asosiy qismini suv tashkil qiladi. Masalan, 18 yoshdan 50 yoshgacha bo'lgan kishilarning organizmida gavda og'irligining 61% ni suv tashkil qiladi. Ayollarda, semiz kishilarda va keksalarda bu ko'rsatkich biroz pastroq bo'ladi. Odam tanasidagi suvning 70% hujayra protoplazmasini, 23% to'qimalararo suyuqlikni, qolgan 7% esa qon plazmasini hosil qiladi. Organizmda suvning bir yo'la 10% ga kamayishi odamni og'ir ahvolga solib qo'yadi, uning 20-25% ga kamayishi esa kishini halok qiladi. Suv ayniqsa suvda yashovchi hayvonlar tanasida ko'pdir. U, masalan, medo'zada gavda og'irligining 99,7% ni tashkil qiladi. Mana shu ma'lumotlarning o'zigina «suv - hayot manbaidir» degan iboraning qanchalik haqqoniyligini ko'rsatib turibdi. Odam organizmi o'z hayotiy jarayonlarini amalga oshirishi uchun sutkasida o'rtacha 2,5 l. suvni qabul qiladi va uni o'z to'qimalaridan o'tkazib, chiqarib yuboradi. Jumladan 400 m litr suv nafas chiqarish jarayonida suv bug'i holatida chiqariladi. Organizmdagi ko'proq suv (1,5 litrga yaqin) siydik va hojat bilan chiqariladi, qolgani ter bezlari orqali chiqariladi. Odam va hayvon organizmi bir qism suvni endogen yo'l bilan o'zi ishlab chiqaradi. Masalan, organizmdagi 100g. yog'ning parchalanishida 107 ml, 100g. uglevod parchalanishda esa 55 ml suv ajraladi. Qurg'oqchilik sharoitiga moslashgan hayvonlarning suvsizlikka chidab yasxayolishi ana shu endogen suvlarning ajralishiga asoslangan. Shuning uchun ham sahrodagi hayvonlar - tuya, yumronqoziq, qumsichqonlar uzoq muddat suv ichmasdan yasxayoladi, avstraliya sichqonlari esa umr bo'yi suv ichmasdan endogen suv hisobida yashaydi. Tirik organizmlarda kechadigan barcha hayotiy jarayonlar suvning ishtirokida suyuqlik muhitida kechadi. Chunonchi, qabul qilingan ozuqa mahsulotlari hamda kislorodning parchalanishi va ularning to'qimalarga yetkazib berilishi hamda to'qimalarda hosil bo'lgan chiqindilarning tashqi muhitga chiqarib tashlanishi kabi murakkab biokimyoviy va biofizik jarayonlar suv yordamida amalga oshadi. Yerda hayotning asosi yashil o'simliklarda ...