Biosfera bo'limining eng muhim tushunchalari va chegaralari

Biosfera bo'limining eng muhim tushunchalari va chegaralari Reja: Biosfera va uning chegaralari. Biosfera moddalarning davriy ravishda aylanishi va energiyaning o'zgarishi. Biosferaning evolyutsiyasi. Biosfera yunoncha so'z bo'lib bios hayot, sferashar so'zidan olingan bo'lib fanga birinchi marotaba avstriyalik geolog olim E.Zyuss kiritgan. Uning fikriga biosfera - Tirik organizmlar yashaydigan yerni kobigini anglatadi. hozirgi vaqtda esa kuyidagicha: Biosfera - Tirik organizmlar yashaydigan uning ta'sirida tinmay uzgaradigan yer hayot kobigining bir kismidir. Yerdagi barcha biogeotsenozlarning yig'indisi biosferani hosil qiladi. Biosferaning eng kichik birligi biogeotsenozlar hisoblanadi. Akad. V.I.Vernadskiy biosferani kuyidagicha taoriflaydi: Biosfera yerning Tirik organizmlar va biogen chukindi tog jinslari tarkalgan kismidir. Uning tushunchasiga biosferaga hozirgi vaqtda fakatgina yerning kobigida tarkalgan Tirik organizmlar kirib kolmay balki uning tarkibiga qadimgi davrlarda organimlar ishtirokida hosil bshlgan litosferaning bitr kismi xam kiradi. Shuning uchun xam biosferani 2 kismiga: neobiosfera: palebiosferaga ajratiladi. Keyingi maolumotlarga karaganda biosferaning yuqorigi chegarasi dengiz satxidang 22 km balandlikkacha. A.Tuxtaevda esa 12-17 km balandlikkacha deb kursatiladi. Kuyi chegarasi esa dune okeanlarining tubigacha, yer yuzasidan 6-7 km joy hisobga olinadi. Biosferaning chegaralari kuyidagicha: 1.Dengiz satxidan 15 km balandlikkacha - troposfera. 2.Ozon qatlami-dengiz satxidan 25 km balandlikkacha. 3.Stratosfera- dengiz satxidan 100 km balandlikkacha. 4.Litosfera - dengiz satxidan 15 km yuqorigacha va 25 km chuqurilikkacha bo'lgan kuruklikdir. 5.Atmosfera - 25 km dan 100 km balandlikkacha. 6.Gidrosfera - dengiz satxidan okean tubigacha. Ozon ekrani (25 km balandligi) ko'p miqdorda tirik organizmlarga zararli ta'sir kursatuvchi kosmik va ultrabinafsha nurlarning asosiy kismini yer yuzasiga o'tkazmaydi. Biosferaning eng yuqorigi chegarasida nokulay sharoitlarga o'ta chidamli bakteriya va zambruglar sporalari uchraydi. Shuningdek hayot gidrosferaning xamma kismida, xatto eng chuqur 22 km. gacha bo'lgan joylarda xam uchraydi. hayot yerning qattiq kobigi litosferaning 3-4 km chuqurlikkacha bo'lgan masofada tarkalgan. U erlarda anaerob bakteriyalar yashaydi. Biosfera energiyani tashqaridan kueshdan olgani uchun ochiq sistema hisoblanadi. Shuningdek tirik organizmlar moddalar davriy aylanishini idora qilib sayyorani yuzasini uzgartiruvchi kuchli geologik omil hisoblanadi. Biolsfera funksional nuqtai nazardan bir necha katldamlardan tashkil topgan. Bular haqiqiy biosfera (eubiosfera) Tirik organizmlar tasodifiy uchraydigan para va meta biosfera tirik organizmlar uchraydigan apo va abiosferalarga ajratish mumkin. Biosfera yer sharidagi eng yirik ekotizim deb karalib bir kancha kenja tizimlarga bulinib ketadi. Bular kuruklik va suv xavzalari, okeanlar, litosferaning yuqorigi qatlami, atmosferaning kuyi qatlamlari bulsa, kuruklikda sifatida biogeografik sifatida oblastlar tabiiy poyalar, biomlar, landshaftlar zonalar xoka'zolarga ajratib yuboriladi. Biosferani yana 3 kismga tirik moddalar, ulik moddalar va oralik moddalarga xam ajratiladi. Tirik modda - sayeramizdagi barcha tirik organimzlar yig'indisidir. Ulik modda - uning hosil bo'lishida tirik organizmlar ...