Biosfera haqida umumiy tushuncha

Reja: 1. Yer kurrasida moddalarning aylanishda biosferaning ahamiyati 2. Biosfera hayotiga ta'sir etuvchi omillar 3. Biocenozlar haqida tushuncha Tayanch tushunchalar: biosfera, biologik aylanish, abiotik biotik, antropogen biosferaga biocenoz Yer kurrasida tirik organizm tarkalgan va uning hayot faoliyati ruy beradigan joylar biosfera deb ataladi. Biosfera baktYeriyalardan tortib odam organizmigacha kiradi. Biosfera atmosferaning kuyi (o'rtacha 10 km chuqurlikka) kismini o'z ichiga oladi. Biosfera tYerminini fanga birinchi bo'lib Sh.P. Lomark kiritgan bulsa, biosfera ta'limotiga akad. V.I. Vyernadskiy asos soldi. Sayyoramiz taraqqiyot tarixi va hozirgi hayotida biosferaning roli juda katta. Chunki, yerning geografik kobigi taraqqiyotida bioximik, geoximik jarayonlarning ruy berishida tirik organizmlarning ishtiroki g'oyat muhim. Biosferaning tirik moddasi orqali xar yili sayyoramizda juda katta miqdorda moddalar almashinuvi ruy beradi: natijasida yerning geografik kobigida katta o'zgarish ruy beradi. Organizmlar tog jinslarining kurashida tuproq hosil bo'lishida, rel'f shakllarini o'zgarishda, kazilma boyliklarining paydo bo'lishida va atmosferaning hozirgi tarkibini vujudga keltirishida ishtirok etadi. Sunggi ma'lumotlarga karaganda biosferaning dastlabki tarkibiy kismi biogeocenoz hisoblanadi. Biogeocenoz deganda ma'lum tYerritoriyada tarixan tarkib topgan o'simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar, tuproq, namlik, atmosfera havosi va boshqalar tushuniladi. Yer kurrasida moddalar almashinuvida biosferaning ahamiyati katta. Tuxtovsiz davom etadigan va tirik organizmlar faoliyati tufayli tartibga solinib turadigan moddalarning doimiy aylanishi biosferaning o'ziga xos belgisidir. Tirik mavjudotlar uzining yashash jarayonida muhit bilan doimo aloqada bo'lib turadi, va geografik kobikda narsalarning almashinishi vujudga keladi. Bu biologik aylanish deb yuritiladi. Biosferada tirik mavjudotlarning massasi 2,7. 1012 tonnaga teng bo'lib ular fotosintez orqali xar yili 0,2 . 109 tonna usadi, yiliga shuncha tirik mavjudot xalok bo'ladi. Atmosfera sarf buladigan kislorod o'rni fotosintez jarayoni natijasida tuldirilib turiladi. o'simliklar korbonat angidridni yutib turadi . Biosferada suvning almashinuvi tirik moddalarga katta ta'sir kursatadi. Biosferadagi organizmlar azot, koliy, kremniy, fosfor, oltingugurt va boshqalarni aylanib yurishda xam ishtirok etadi. Biosferada tirik organizmlar massasining 94,5% o'simliklar biomassasiga to'g'ri keladi. Sayyoramizda tirik organizm hayoti geografik muhit bilan chambarchas bog'liq bo'lib ular muhitga moslashib rivojlanib boradi. Tirik organizm bilan geografik muhitning o'zaro munosabatlarini maxsus fan ekologiya fani o'rganadi. Tirik organizmni urab turadigan uning holatiga rivojlanishga kupayishga ta'sir etuvchi elementlar ekologik omillar deb ataladi. Geografik muhitning organizmga ta'sir etuvchi ekologik omillarini abiotik, biotik va antropogen kabi omillarga ajratish mumkin. Abiotik omillar bu tirik organizmga bilvosita yoki bevosita ta'sir etuvchi tabiatning elementlari - harorat, yorug'lik, bosim, namlik, shamol, havo, suv. Dengiz oqimi, radiaktiv nurlar, rel'f subtrat suvning shurligi va boshqalar. Abiotik omillar. Xar bir organizm uchun juda zarur elementlar hisoblanib organizm shu omilga moslashgan takdirdagina o'z holatini saklab qolishi mumkin. Kuz ...