Ekologiya fani haqida tushuncha

Navoiy viloyatidagi Sarmishsoy darasi, Farg'ona vodiysidagi Shohimardon, Toshkent viloyatidagi Chotqol biosfera qo'riqxonasi, Jizzaxdagi Zomin va Qashqadaryo viloyatidagi Hisor tog'lari, Surxondaryodagi Boysun ansambli yodgorliklaridir. Hisor qo'riqxonasining shimoliy qismida, Hisor tog' yon bag'rida Hazrati Sulton muqaddas qadamjosi, janubiy qismida dunyoga mashhur Amir Temur g'ori bor. G'orning uzunligi 860 metr bo'lib, unda hududimizdagi eng yirik yer osti ko'li mavjud. G'orning landshafti nihoyatda go'zal, kishida hayrat uyg'otadi. To'qaylar Markaziy Osiyoning qurg'oq cho'llari va tekisliklardagi noyob qayir o'rmonlari hisoblanadi. O'rmonlardan tashqari to'qay ekotizimlarida ochiq suv havzalari, qalin qamishzorlar, butalar mavjud. Yashash muhitning shunday rangbarangligiga faqatkina to'qaylarga xos bo'lgan rangbarang fauna va flora, shuningdek, yo'qolip borayotgan Buxoro bug'usi (Cervus elaphus bactrianus) kabi endemic turlar mosdir. Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida Respublika va viloyat ahamiyatiga ega bo'lgan, 19 ta chuchuk yer osti suvlari hosil bo'ladigan, jami 407,36 ming gektar maydonga muhofaza etiladigan tabiiy hududlar maqomi berilgan. Ushbu qabul qilingan qarorlar faqat suvni ifloslanishdan muhofaza qilishgagina qaratilgan bo'lmasdan, balki tuproqning yuvilib ketishi, mavjud o'simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish kabi kompleks ahamiyatga ega chora-tadbirlar ham ko'zda tutilgan Yer yuzida dehqonchilik maqsadlarida ishlatiladigan yerlar mavjud yerlar hududining 10 foizini tashkil qiladi. BMTning ma'lumotlariga ko'ra, sayyoramizning foydali yerlariga zamonaviy agrotexnika bilan ishlov berilsa, Yer yuzida 40 milliard nafar aholi o'rtacha ta'minot bilan yashashi mumkinligi qayd etilgan. Tuproqlarni ifloslanishdan saqlash muhim ahamiyatga ega. Qishloq xo'jaligida zararkunandalarga, begona o'tlarga va o'simlik kasalliklariga qarshi kurashda keng foydalaniladigan pestitsidlar, gerbitsidlarni me'yoridan ortiq ishlatish tuproqqa salbiy ta'sir ko'rsatadi. Pestitsidlar tuproqdagi foydali mikroorganizmlarning nobud bo'lishiga, chirindining kamayishiga olib keladi. Masalan, DDT pestitsidi ishlatilganidan 25 yildan keyin ham tuproq tarkibida mavjudligi aniqlangan. Xalqimiz turmush tarzini yaxshilash, qishloq xo'jaligi mahsulotlari etishtiruvchilarga zaruriy shart-sharoitlar yaratib berish, mavjud resurslardan oqilona foydalanish borasida bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, olim va mutaxassislarimiz tomonidan tuproq unumdorligini saqlash va tiklash hamda oshirish maqsadida fosforit xom ashyosidan mahalliy o'g'itlar bilan birga kompost tayyorlab ishlatish, dehqonchilik qilinadigan yerlardagi tuproqning tarkibini tahlil qilib, yerdagi gumus, fosfor va kaliy hamda o'simlik uchun zarur bo'lgan boshqa elementlar miqdorini aniqlab, mineral va mahalliy o'g'itlarni tabaqalab ishlatish borasida tegishli tavsiyalar berilgan. Yer - xalq boyligi, qishloq xo'jaligining asosiy ishlab chiqarish vositasi hisoblanadi. Yer resurslari to'g'risida so'z borar ekan, eng avvalo unumdorlik xususiyatiga ega bo'lgan yer yuzasining ustki g'ovak qatlami bo'lgan tuproqning unumdorligi, muhofazasi, foydalanish va uning unumdorligini saqlash, oshirish kabi jihatlariga to'xtalib o'tsak. Sug'oriladigan dehqonchilik tumanlarida tuproqning sho'rlanishi ko'proq kuzatiladi. O'zbekistonda sug'oriladigan yerlarning 50 foizdan ortig'i turli darajada sho'rlangan. Ayniqsa, Qoraqalpog'iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro va Sirdaryo viloyati tuproqlari kuchli sho'rlangan. Tuproqlarda ...