Ekologiya fanining rivojlanish tarixi va ahamiyati

O'zbekiston RespublikaSI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI Fizika -matematika fakulteti Yengil sanoat mahsulotlari konstruksiyasida ishlash va tehnologiyasi yo'nalishi II-kurs 131-guruh talabasi Xomidova Baxtigulning Ekologiya fanidan Ekologiya fanining rivojlanish tarixi va ahamiyati mavzusi yuzasidan bajargan TAQDIMOTI Ekologiya fanining rivojlanish tarixi va ahamiyati Reja: Ekologiya fani haqida Ekologiya fanining rivojlanishida olimlarning o'rni Fanning ahamiyati Ekologiya fani haqida Ekologiya yunoncha «oykos» - joy, makon; logos - fan, ta'limot degan manoni anglatadi, yani tirik organizmlarning tevarak - atrofidagi muhit bilan o'zaro munosabatlarini o'rganadigan biologik fan. Ekologiya umumiy va xususiyga bulinadi. Umumiy ekologiya ekotizmlar - populyatsiyalar, tabiiy guruhlarning tuzilishi hamda funksiya bajarish prinsiplarini, xususiy ekologiya esa muayyan taksonomik kategoriyadan aniq ekologik guruhlarni o'rganadi. Ekologiya fanining rivojlanishida olimlarning o'rni Ekologiyani rivojlanish tarixi. Avesto, uyg'onish davrlarida xam ekologiya rivojlangan. Ekologiya X1X asrning o'rtalarida paydo bo'lgan bulsa xam ekologiya haqidagi tushunchalar eramizdan oldin VI-II asrlarda qadimgi Xitoyda, Misr, Hindiston, Yunonnistonda paydo buldi. Empedokl o'simliklarni rivojlanishini tashqi muhitga bog'liqligini, Gippokrat kishilarni salomatligiga tashqi muhitni ta'siri haqidagi fikrlarini aytgan. Teofrast o'simliklarni o'sishi va shaklini tuproqka, iqlimga bog'liqligi haqida fikr yuritdi. Aristotel RenDescartes ayniqsa, uyg'onish yillarida fan rivojlanib, sayohatlar kilinib yangi yerlar ochildi. K.Linney (1707-1778) birinchi bo'lib tirik organizmlarni ilmiy sistematikasini yaratdi, J.Byuffon (1707-1788) Tabiat tarixi (13 tom) asarida organizmlarni muhit bilan bog'liqligicha etibor beradi. J. Lamark (1744-1829) tashqi muhitni hayvon va o'simliklarning evolyutsiyasiga ta'sirini kursatdi. Rus tabiatshunoslaridan P.S.Pallas (1741-1811), I.I.Lepexin (1740-1802) asarlarida xam o'simlik, hayvon organizmiga tashqi muhitni ta'siri keltirilgan. ZygmuntGloger-Detail Abu Rayxon Beruniy o'rta Osiyolik Ibn Sino, A. Beruniy, U.Xayyom risolalarida, Boburning Boburnoma asarlarida ekologik tushunchalar ko'p uchraydi. X1X asrda biologiya fanlarini differensiyasi davom etdi. Ekologiya fanining asoschilaridan biri MDU professori K.F.Rule (1814-1858) hisoblanadi. U hayvonlar ekologiyasi bo'yicha 160 ta ilmiy ish yozib, unda tabiatdagi xar bir tirik organizmni rivojlanishi tashqi muhit ta'siri ostida utishi bayon etilgan. Ruleni shogirdi N.A.Severtsov (1827-1885) 1855 yilda Periodicheskie yavleniya v jizni zverey, ptits v Voronejskoy guberni nomli magistrlik dissertatsiyasi Al- Xorazmiy Aristotel 1950 yilda qayta chop etilib, uni kirish kismida kitobda dunyo bo'yicha birinchi marotaba zoologiyada chuqur ekologik tadqiqot o'tkazilganligi, kaysiki uzoq yillar davomida tengi yuk, hozir xam bu asar o'z ahamiyatini yukotmaganligi bitilgan. 1859 yilda Ch.Darvinni (1809-1882) Turlarning paydo bo'lishi nomli asari biologiyada inkilobiy yangilik bo'lib, ekologiyani rivojlanishiga xam katta turtki buldi. V.V.Dokuchaev (1846-1903) ning ishlari o'simliklar bilan tuproq o'rtasidagi bog'liqlikka bagishlanib, geobotanika, landshaftlar haqidagi ta'limotga asos soldi. Ekologiyani rivojlanishi MDU ning professorlari: S.A.Usov, N.A.Severtsov, M.A.Menzbir, B.M.Jitkov, D.N.Kashkarov, G.P.Dementev, N.P.Naumov, A.N.Formozov, N.I.Kalabuxov, V.Chernishev kabilarning nomlari ...