Ekologiya faninng asosiy qonunlari

EKOLOGIYA FANINING ASOSIY QONUNLARI REJA: BIOSFERA HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT TABIATDA MODDALARNING AYLANISHI TABIATDA ENERGIYANI AYLANISHI Yerning tirik organizmi va biogen cho'kindi jinslar tarqalgan qismini rus olimi akademik V.I.Vernadskiy (1920 yilda tug'ilgan ) biosfera (bio - hayot, sfera - shar) deb nomlangan. XX asr boshlarida Vernadskiy o'zining tadqiqotlari asosida biosfera ta'limoti yaratadi. Biosfera «bios»- hayot- «sfera»- shar so'zlaridan olingan bo'lib, ekosistemalarni tadqiq qilishning rivojlanishi ushbu ta'limotni vujudga keltirgan. Ushbu ta'limot asoschisi Vernadskiy V.I. hisoblanadi 1926 yil olim Biosfera nomli kitobi chop etiladi. Undagi izoh bo'yicha biosfera - bu sayyoraning hayot rivojlanayotgan qismi va bu qism doimo tirik organizmlar ta'siridadir. Sayyoramizdagi barcha tirik organizmlar tirik yig'indisini akademik V.I.Vernadskiy tirik modda deb atalgan. Tirik organizmida Mendeleyev davriy sistemasidagi barcha elementlar uchraydi. Biosferada tirik organizmlar miqdori haqida aniq ma'lumotlar bo'lmasa ham o'simliklar biomassasi hayvonlar massasi bir necha marta aniq ekanligi haqida ma'lumotlar bor. Dmitriy Mendeleyev (1834-1904) Sibir (Rossiya)da tug'ilib o'sdi. U oiladagi 14 farzandning eng kenjasi edi. Mendeleyev Peterburg universitetini tamomlab, tez orada kimyo fanlari professori bo'ldi. U turli elementlarning o'zaro aloqadorligini o'rgandi. O'sha davrlarda ko'pchilik kimyo olimlarining tushunishlariga ko'ra, ba'zi elementlarning bir biriga yaqinligi yoki o'xshashligi ulardagi atom massasini ifodalaydi. Elementning atom massasi - undagi bitta atom massasining vodorod atomining massasiga nisbatidir. Shunga ko'ra Mendeleyev 1869- yil o'zining davriy sistemalar jadvalini tuzdi. Biosfera uchun quyidagi xususiyatlar xarakterli hisoblanadi. Ko'p miqdorda suvning bo'lishi juda ko'p miqdorda quyosh nurining tushishi, uzluksiz ravishda modda va energiya almashinuvi doimiy tabiiy tanlanishi. Biosfera murakkab harakatdagi tizim ekan unda moddalar almashinuvi natijasida energiyani qabul qilish, to'plash va o'tkazilishi kabi jarayonlar boradi. Ma'lumki tabiatda moddalarning aylanishi uchun 3 guruh organizmlarning bo'lishi shart. Produsentlar (hosil qiluvchilar). Konsumentlar (iste'molchilar). Redusentlar (parchalovchilar). Hayotni produsentlarsiz tasavvur qilish qiyin. Ular birlamchi biomahsulotlarni hosil qiladi. Konsumentlar birlamchi va ikkilamchi biomahsulotlarni iste'mol qilgan holda, organik moddalarni bir holdan ikkinchi holga o'tkazadi va hayot xilma-xilligini keltirib chiqaradi. Bu o'z navbatida turlarning evolyusiyasiga olib keladi. Konsumentlar birlamchi va ikkilamchi biomahsulotlarni iste'mol qilingan hosil holda o'simlik moddalarni bir holdan 2 holga o'tkazadi va hayot xilma xilligini keltirib chiqaradi. Bu o'z navbatida turli evolyusiyasiga olib keladi redusentlar organik moddalarni mineral moddalarga parchalab, sayyoramizni o'lik qoldiqlardan iborat bo'lgan katta mozor ning kelib chiqishiga imkon yaratadi Biosferada turli mikroorganizmlar faoliyati natijasida oksidlanish va tiklanish kabi kimyoviy jarayonlar bo'ladi. V.R. Vilyams fikricha, Quyosh energiyasi Yer yuzida ikki xil moddalar almashinuvini ta'minlaydi. Biologik (kichik doirada) aylanish. Geologik (katta doirada) aylanish. Har yili Quyoshdan 21*1020 kJ yorug'lik energiyasi Yerga keladi. Shu energiyaning 50%i bug'lanishga sarf qilinadi. ...