Ikkilamchi resurslardan foydalanishning ekologik iqtisodiy xususiyatlari

Reja: 1.Ikkilamchi resurslar va ularning asosiy manbalari. 2.Ikkilamchi resurslardan foydalanishda chet el tajribalari va O'zbekistonda foydalanish xususiyatlari. 3.Ikkilamchi resurslardan foydalanishning ekologik, iqtisodiy istiqbolli yo'nalishlari. 1.Ikkilamchi resurslar va ularning asosiy manbalari.Inson xo'jalik faoliyati, ayniqsa sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishda potentsial xomashyo hisoblangan ko'p miqdordagi chikitlar paydo bo'ladi. Ular paydo bo'lishi manbalariga ko'ra ikki asosiy guruhga bulinadi: Ishlab chiqarish chikitlari; Istemol chikitlari. Ishlab chiqarish jarayonlarida paydo buladigan xomashu koldiklari ,materiallari, yarim fabrikatlar kiradi va ular daslabki istemol sifatlarini kisman uki to'liq yukotgan bo'ladi.Itemol chikitlari uzlariningistemol sifatlarini youkatgan va istemolda bo'lgan maxsuldotlar yoki ularga yuldosh buyumlardir. Foydalanish imkoniyatlariga ko'ra uchilizatsiya qilinadigan (foydalanadigan, ishlatiladigan) va utilizatsiya qilinmaydigan chikitlarga bulinadi. Birinchisi uchun qayta ishlash texnologiyasi va xo'jalik oborodiga kiritish texnologiyasi mavjud, ikkinchisi uchun hozirgi paytda shunday texnalogich ishlab chikarilgan. Inson xo'jalik faoliyati oqibatida bir necha yuz xil chikitlar paydo bo'ladi, ularning bir necha «klassik» turlari metal, plastmassa qog'oz,shisha va boshqalardan fodalaniladi, xolos. Materiallardan ikkilamchi foydalanish atrof muhit muhofazasining kator kompleks muammolarini yechishga xizmat qiladi: birlamchi xom ashyo istemoli kamayadi, yer va suvning ifloslanishi kamayadi, mehnat resurslari xom ashyoni qayta ishlash jarayonlaridan ozod bo'ladi. Kupchilik mamlakatlarda birlamchi xom ashyo zaxiralarining tugashi texnologiyati fakat ikkilamchi xom ashyoni qayta ishlashga kuchirishga olib keladi. Bu esa katta iqtisodiy samara berayotir. Masalan: maklaturani qayta ishlashdan olingan qog'ozga yog'ochdan olinadigan qog'ozga nisbatan 60% ga kam energiya sarflanadi, va bunda havoning ifloslanishi 15% ga va suvning ifloslanishi 60% ga kamaydi. Temir tersakdan olinadigan pulat temir, rudadan olinganiga nisbatan 70% arzonga tushadi, va bunda xar bir tonna pulat hisobiga 1,5 tonna ruda, 0,2 tonna koks tejaladi,chikitga keladigan jinslar miqdori kamayadi. 2.Ikkilamchi resurslardan foydalanishda chet el tajribalari va O'zbekistonda foydalanish xususiyatlari. hozirgi paytda chet ellardagazeta makalaturasini, plasmassa, shisha idishlar, temir va alyuminiy idishlar temir tersaklarni utilizatsiya qilishning eng samarali va tejamli texnologiyalari ishlab chikilib, amaliyotda keng kullanilmokda. Masalan: AKSh, Buyuk-britaniya mamlakatlaridan toza sifatli ok qog'oz va matbaa qog'ozlari, yonmaydigan qog'ozlar ishlab chikarayotir, plasmassa chikitlarini ikkilamchi qayta ishlash (resiklin) va tabiatda tez parchalanadigan biodegratsiya polimer metallar ishlab chiqarish tez rivojlanayotgan (AKSh, Yaponiya, Yevropamamlakatlari). hozirgi paytda, masalan: Germaniyada plasmassa chikitlarining umumiy xajmi 2,5 mln tonna bo'lib, ulardan 5% ning tonnasi resikling qilinadi, 5%ming tonnasi yokib yuboriladi,1mln tonnadan kuprogi ishlab berilmay axlatxonalarga tashlab yuboriladi. Plasmassa chikitlari muammosini xal etish uchun chet ellarda ikkinchi avlod plasmassalarining ishlab chiqarish texnologiyasini ishlab chiqarish jarayonlari davom etmokda. Shu munosabat bilan ikki polimer materiallari ishlab chiqarishning ikki yo'li asos qilib olinayotir: Mikro organizatsiyalar yordamida bio parchalanadigan plasmassalar sintez qilish (biopoliefirlar, biopolisaxaridlar); Tabiiy ...