Markaziy Osiyo olimlarining ekologik qarashlari

Markaziy osiyo olimlarining ekologik qarashlari. Reja 1. Abu Nasr Farobiy 2 Ibn Sino, 3 Abu Rayxon Beruniy o'rta Osiyo xalqlari ijtimoiy falsaviy fikrining eng yirik va mashxur vakillaridan Abu Nasr Forobiy(870-910 yy) ning ilmiy falsafiy merosi nixoyatda boy. Uning asarlarida tabiatshunoslik ilmi, ilmiy - amaliy faoliyat va hunarmandchilik masalalari yoritilgan. Forobiyning Insoniyatning boshlanishi haqidagi kitob, hayvon a'zolari to'g'risida kitob nomli asarlarida, shuningdek, Odam a'zolarining tuzilishi kabi asarlarida odam va hayvonlarayrim a'zolarining tuzilishi, xususiyatlari va vazifalari haqida, ularning o'xshashligi va farqlari keltirilgan. Forobiy tabiiy va inson kuli bilan yaratiladigan sun'iy narsalarni ajratgan. U tabiiy narsalar tabiat tomonidan yaratilgan, degan xulosaga keladi. Inson omilining katta ekanligini, tabiiy va sun'iy tanlash hamda tabiatga kursatiladigan boshqa ta'sirlarni atroflicha baholagan. Abu Rayxon Beruniy(973-1048 yy) koinotdagi hodisalarni taraqqiyot urinadi. Olim yerdagi bazi hodisalarni quyoshning ta'siri bilan izoxlaydi. Uningcha, inson tabiat qoidalariga rioya kilgan holda borliqni ilmiy ravishda to'g'ri urgana oladi. Beruniy fikricha, yerdagi o'simlik va hayvonlarning yashashi uchun zarur imkoniyatlar cheklangandir. Lekin o'simlik va hayvonlar cheksiz kupayishga intiladi va shu maqsadda kurashadi. Ekin va nasl koldirish bilan dunyo tulib boraveradi. Garcha dunyo cheklangan bulsada, kunlar utishi bilan bu ikki o'sish natijasida kupayish cheklanmaydi. Agarda o'simliklardan yoki jonvorlardan biror xilini o'sishiga sharoit bulmay, o'sishdan tuxtasa xam boshqalarda bu ahvol bulmaydi. Ular birdaniga paydo bo'lib, birdaniga yukolib etmaydi. Balki ularning biri yukolsa xam, u o'z o'xshashini koldirib ketadi. Beruniy asarlarida o'simlik va hayvonlarning biologik xususiyatlari, ularning tarqalishi va xo'jalikdagi ahamiyati haqida ma'lumotlar topish mumkin. Beruniyning ilmiy qarashlari asosan uning Saydana, Minerologiya, qadimgi avlodlardan kolgan yodgorliklar kabi asarlarida o'z aksini topgan. qadimgi avlodlardan kolgan yodgorliklar asarida o'simlik va hayvonlarning tashqi muhit bilan aloqasi, ularning xulk-atvoriyil fasllarining o'zgarishi bilan bog'liq ravishda o'zgarishi misollari bilan tushintirilgan. Beruniy Yer qiyofasini o'zgarishi o'simlik va hayvonot dunyosining o'zgarishiga, tirik organizmlarning turli hayoti Yer tarixi bilan bog'liq bo'lishi kerak deb hisoblaydi. Kumni kovlab, uni orasidan chigonokni topish mumkin, deydi alloma. Buning sababi shuki, bu kumlar kachonlardir okean tubi bo'lgan, deb xulosa kildi u. Beruniy saydana nomli asarida 116 tur dori-darmonlarni tavsiflagan. Ularning 750 tasi turli o'simliklardan, 101 tasi hayvonlardan, 107 tasi esa minerallardan olinishi bayon etilgan. Beruniy uzining tabiiy, ilmiy kuzatishlari asosida tabiatdagi hodisalar malum tabiiy konuiyatlar asosida boshqariladi, ularni tashqaridan ta'sir etuvi xar qanday kuch uzgartirish qobiliyatiga ega emas, degan xulosaga keldi. Abu Ali ibn Sino (980-1037yy) jahon madaniyatiga yuksak xissa qo'shgan olimlardan biridir. Uning 450 tadan ortik asarlari malum. Bizgacha ulardan 240 tasi etib elgan. Ibn sino asarlari orasida Tib qonunlari shox asarlari ...