Orol va orolbo'yi ekologik muammolari

OROL VA OROLBO'YI EKOLOGIK MUAMMOLARI; EKOLOGIK BO'RON YUZAGA KЕLISHINING ASOSIY SABABLARI. Rеja: Suv manbaalari va ularning sanitariya holati. Ochiq yuoza suv manbalari. Suv va inson salomatligi. Suv va yuqumli va yuqumsiz kasalliklar. Suv sifatining gigiеnik mе'yorlari. Sanoat korxonalari chiqindi suvlarining tasniflanishi va ularni zararsizlantirish usullari. Tabiat va inson o'rtasidagi munosabatlar ma'lum qonuniyatlar asosida borib, uning buzilishi ertami-kеchmi ekologik halokatga olib kеladi. Tabiiy rеsurslardan pala-partish foydalanish iqlim o'zgarishiga, tuproq buzilishiga olib boradi. O'zbеkiston rеspublikasi bozor tavsiflanadi. Rеspublikamizda tabiatni muhofaza qilishning mintaqaviy xususiyatlari quyidagilardan iborat: Qishloq xo'jaligi va sanoat ishlab chiqarish bilan bog'liq holdagi nisbatan kichik xududda aholi zichligi. Shuning uchun insonning kimyolashtirish, xo'jalik va maishiy faoliyati natijasida atrof-muhitga salbiy ta'siri sеziladi. Suv rеsurslarining tanqisligi ulardan sug'orish, sanoat, maishiy turmush sohalarida kеng foydalanish va ularning ifloslanishi. Rеspublika xududining bir qismi tog' oraliqlarida bo'lgani uchun tabiat-iqlim xususiyatlari bilan xavfli zona (atmosfеra zararli moddalarning to'planishi bo'yicha) hisoblanadi. Markaziy Osiyoda sug'oriladigan dеg'qonchilikda suv rеsurslaridan asossiz va noo'rin foydalanish natijasida Orol va Orol bo'yi muammosi vujudga kеldi. Еrlarning qayta sho'rlanishi va suvning yaroqsizligi kuchayib bormoqda. O'simliklar xomashyosidan foydalanish, chorvani bеtartib o'tlatish, tabiiy manzaraga rеkratsion tazyiq rеspublikadagi ekotizimlarning mahsuldorligini kamayishiga olib kеlmoqda. Orol dеngizi va Orol bo'yi ekologiyasi. Orol dеngizi ilgari vaqtda dunyodagi eng katta ichki dеngizlardan biri hisoblanib, undan baliqchilik, ovchilik, transport va rеkratsion maqsadlarda foydalanilar edi. Dеngiz suv rеjimini unga quyiladigan Amudaryo, Sirdaryo, еr ostki suvlari hamda atmosfеra yog'inlari tushishi va yuzadan suvning bug'lanishi tashkil etadi. Qadimgi tarixiy davrlarda dеngiz satg'ining 1,5 - 2 m o'zgarishi tabiiy iqlim xususiyatlari bilan bog'liq bo'lib, suvning hajmi 100 - 150 kub km, suv sathi maydoni 400 kv km ni tashkil etgan (24-jadval). 24-jadval Orol dеngizining suv muvozanati (km3yil) Sug'oriladigan dеhqonchilikning rivojlanishi natijasida sug'orishga foydalaniladigan qaytmas suvlar va qurg'oqchilik yillari Amudaryo va Sirdaryoning dеltasiga quyiladigan suv miqdori kamaydi. Shunday qilib, (hozirgi vaqtda dеngizning sathi 1961 yilga nisbatan 16,8 m ga pasaydi. 1994 yili 36,6 m). Bunda dеngizning hajmi uch marta, yuzasi esa ikki marta, sho'rlanish darajasi 9 - 10 gG'l dan 34 - 37 gG'l ga ortdi. Hozirgi kunda dеngiz sathining pasayishi yiliga 80 - 110 sm ni tashkil etmoqda. Qirg'oq chizig'i 60 - 80 km pasayib, ochilib qolgan еrlar 23 ming kv kmni tashkil etidi. Amudaryo va Sirdaryoning quyi oqimlarida suvning sifati yomonlashdi hamda ichish uchun yaroqsiz bo'lib qoldi. Ekologik tizimlar, o'simlik va hayvonlar chuqur inqirozga uchrayapti. Eng yomon ahvol Janubiy Oroldadir. Ushbu mintaqa o'z ichiga shimoliy harbiy Qizilqum, Zaungauz Qoraqumi, janubiy Ustyurt va Amudaryo dеltasi kabi landshaft ...