Suv resurslarini iqtisodiy baholash

Reja: 1.O'zbekistonning asosiy suv resurslari va ularni shakllanish xususiyatlari. 2.Renta munosabatlari asosida suvni baholash xususiyatlari. 3.Suv resurslarini baholashda o'rnini to'ldirish (kompensatsiya) usulidan foydalanishning mohiyati. 1.O'zbekistonning asosiy suv resurslari va ularni shakllanish xususiyatlari. 2.Renta munosabatlari asosida suvni baholash xususiyatlari. Suv noyob boylik, uni xech qanday mineral boylikka tenglashtirib bo'lmaydi. Binobarin, uni baholash ham ancha murakkab jarayon. Renta munosabatlari asosida suvni ham baholash mumkin. Bu ayniqsa, kuruk. iqlim sharoitida, suvning takchilligi jiddiy sezilib to'rgan vaziyatda juda ham kul keladi. Ayrim sharoitida suvni baholash tabaqalangan renta asosida amalga oshirilishi kerak. Xo'jaliklar sugorma dehqonchilik asosida kanchalik ko'p daromad olsa, tabaqalangan renta ham shunchalik katta bo'ladi va suvning bahosi ham yuqori bo'ladi. Tabaqalangan yer rentasi qo'shimcha daromadga bog'liqligi, yani yerdan turlicha (xaydaladigan yer, yaylov, pichanzor, qurilish, yul va boshk.) foydalanish natijasida uning bahosiga ta'sir etishi suvdan foydalanganda ham differensial renta dehqonchilikda qanday mahsulot (paxta, sholi va b.) yoki yerdan (sanoat, qurilish obyekti sifatida foydalanish yo'nalishiga bog'liq holda suvning bahosi ham turlicha aniqlanadi. Bu borada suvning sifati ham malum darajada uni baholashga ta'sir etadi. Shur suv bilan sugorish dehqonchilikda mahsuldorlikning mutlak kattaligini oshirishga imkon bermaydi, boz ustiga sifati ham pastroq bo'ladi. Darvoqe, tabaqalashgan suv rentasining qo'shimcha daromad kelitirilish cheklanadi. Chirchiq daryosi havzasida sug'orma dehqonchilik sho'rlanmagan oddiy bo'z tuproqlarda toza, ifloslanmagan suv asosida olib boriladi. Hosildorlik yuqori mahsulot sifati andozalarga to'g'ri keladi. Korakalpogistonda shurlangan tuproqlarda shur suv asosida dexdochilik bilan shugullaniladi, natija sezilarli darajada past, umumiy o'rtacha hosildorlik Chirchik vodiysidan (paxta hosildorligi bo'yicha) 3 marta nam, sifat ham shunga yarasha tavsiflanadi. Demak, suvning sifati tabaqalangan rentaga faol ta'sir etadi. 3.Suv resurslarini baholashda o'rnini to'ldirish (kompensatsiya) usulidan foydalanishning mohiyati. Suv resurslarini baholashda urnini tuldirish (kompensatsiya) usuli keng kullaniladi. Masalan, Oroldengizi havzasida ko'p miqdorda kaytgan suvlar berk botiklarga yuboriladi, ularda suv buglanish va gruntga sizilib utishga sarf bo'ladi. Masalan, Sarikkamish botigiga yiliga o'rtacha 3-4 km kub kaytgan suvlar kuyilib kelmokda. Shuncha suvning boshqa joyda (sugorish tizimida) urnini tuldirish maqsadida sugorish tizimalarini ta'mirlash va kanallarning foydali ish koeffitsiyentini oshirishga turi keladi yoki boshqacha aytganda, shuncha miqdordagi suvni izlab topish zarur bo'ladi. Suv xo'jaligi tashkilotlarining ma'lumotiga ko'ra, bir kub km suvni tejab qolish uchun 1200 mln. rubl (80-yillar narxi bo'yicha) sarflash lozim. Agar Sarikkamish botigiga kuyilayotgan zovur suvlarini bu ko'rsatkichga ko'paytirilsa, har yili 3,5-4,0 mlrd. rubl zarar kurilayotgani malum bo'ladi. Agar butun Orol havzasida vujudga kelayotgan kollektor-zovur suvlari etiborga olinsa, katta rakam vujudga keladi, uning 30-35%i berk botiklarga yuborilmokda. 1988 yilda Toshkent viloyati Bekobod tumanida tajriba tarikasida sugorma dehqonchilikda suvdan foydalanganlik ...