Tabiatdan foydalanishning ekologik - iqtisodiy hududiy birligi

Reja: 1. Tabiiy yoki ekologik sharoitning xo'jalikni rivojlanishiniga ta'siri. 2. O'zbekistonda tabiatdan foydalanishning hududiy, iqtisodiy-ekologik xususiyatlari. 3. Ekologik-iqtisodiy tizimlarning mazmuni va mohiyati 1. Tabiiy yoki ekologik sharoitning xo'jalikni rivojlanishiniga ta'siri. Ekologiya bilan iqtisodiyot o'rtasida borliqlik nimada? Ekologik (tabiiy) vaziyat (sharoit) iqtisodiyotga ta'sir etadimi yoki aksincha, yani iqtisodiy ahvol ekologik sharoitga ta'sir etadimi, bo'lar o'rtasida qanday yaqinlik mavjud? Ekologik vaziyat yoki tabiiy sharoit malum chegaralangan hududda bir xil tabiiy xususiyatga egaligi sababli iqtisodiy jihatdan ham deyarli bir xil ko'rsatkichga ega bo'lishi avvaldan malum. Chunki bir xil tabiiy sharoit mavjud bo'lgan hududda unga mos ravishda bir xil resurslar mos keladi. Yani bir turdagi tuproq, unta mos holda bir turdagi yer resursi, malum assotsiatsiyadagi o'simliklar unga mo ravishda shu turdagi o'simlikdan iborat yaylov turi mavjud bo'lishini takazo etadi va boshk. Shu joyning tuproq, yaylovidan foydalanganda malum qiymatdagi daromad kelishi malum, bunda insonning tuproq va yaylov mahsuldorliklarini oshirishdagi xizmatlari o'rtacha me'yorda, deb hisoblangan. Gektar hisobiga ekin mahsuldorligi hududning barcha qismlarida bir xil, yaylovda ham shuiday, deb olingan. Tabiiy yoki ekologik sharoit murakkablashiish resurslar mahsuldorligi ham turlicha bo'lishiga ta'sir etadi, binobarin, hududdagi ekinlar mahsuldorligi ham shunga muvofiq tarzda turlichaligi bilan tavsiflanadi. Bunda iqtisodiy samaradorlik va daromadda o'zgarishlar sodir bo'ladi. Tog oldi tekisliklari, odatda, to'lqinsimon tekislikdan iborat bo'ladi: bu shakldagi relefda botik, ko'rinishdagi yer yuzasi kavarik shakldagi yer yuzasi bilan almashib keladi. Darvoke, to'lqinsimon relef shaklida tuproq resurslari turlicha mahsuldorlikka ega bo'ladi: kavarid ko'rinishdagi relefda doimo eroziya, botikda yonbagirlardan yuvilgan tuproq tuplanishi muntazam yuz beradi, demak, eroziya bilan akkumlyatsiya hodisalari o'zaro almashib keladi. Botik, shakldagi relefda bazan grunt suvlari satxi yer betiga yaqinlashib (1-3 m) keladi va ko'pincha tuproqda tuz tuplanish hodisasi ham sodir bo'lishi mumkin yoki gips qatlami yer betiga yaqin turadi. Yuqoridagi tavsifdan malum bo'ladiki, kavarid shakldagi relefda yuvilish sodir bo'lgani uchun tuproq, qatlami yo'pkarok va dagal mexanik tarkibli, shuningdek, yonbagirlarda irrigatsiya eroziyasi: yuzaki yuvilish, arikchali yuvilish, promoina (chuqur arik) ko'rinishdagi shakllar rivojlanadi. Bu xol tuproqni mexanizmlar bilan xaydashda, ekinlarni sugorishda, hosilni yigishtirib olishda malum qiyinchiliklar tugdiradi. Tuproqning dagalligi va kamrok kalinlikda bo'lishi o'simliklarning vegetatsiyasiga, ildiz usadigan qatlamida namlik tuplanishiga, hosil to'plashiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Binobarin, ekinlarning me'yordagi vegetatsiyasi kavarid relef shaklda yuz bermaydi, bu xol ularning hosildorligiga ta'sir etadi, tekislikdagiga nisbatan paxta hosildorligi 5-10 ts ga, bugdoy hosildorligi 10-15 ts ga farq. qilishi mumkin, demak, olinadigan daromad ham shunga yarasha kamrok bo'ladi. Botik, relef shaklida ekinlarning vegetatsiyasi me'yordan ortikcha namlik, yonbagirlardan yuvilgan tuproq mineral o'g'it, pestitsid hisobiga, shuningdek, grunt suvlari satxining yaqin joylashishi ...