Tirik organizmlarning hayot muhitining ekologiyasi

Reja: Parazitlar tushunchasi Parazitlarning kelib chiqish yo'llari Parazitlarning har xilligi Parazitlarning tarqalishi Organizmlarning turli abiotik omillar orqali bir- biriga ta'sir qilishi, ularning topik (bog'lanishlari) aloqalari deyiladi, ya'ni bir organism ikkinchi organizmga fizukaviy, kimyoviy yoki biologik sharoit yaratishdan iborat. Tabiiy muhitda organizmlar uchun topik aloqalar muhim ahamiyatga egadir. Lekin topik aloqalar tirik organizmlarning ayrimlariga qulay bo'lsa, boshqalari uchun noqulay bo'lishi ham mumkin. Shuning uchun ham organizmlarning tabiatda joylashishi turlicha bo'ladi. O'simliklar yuzlab, minglab hayvonlarga pana joy hisoblanadi. Hayvonlar shamol, past harorat, yirtqichlardan saqlanadi. Hayvonlar o'simliklar ildizlari, tanasi va yapqorida o'zlariga yashash joyi topadi. Ayrim o'rmalab yuuvchi hayvonlar (ilinlar, kaltakesaklar) daraxtlar tanasi va shoxlaridan o'zlariga yashash muhitlari topadi. Bu yerda tuproqlararo munosabatlarga misol bo'ladi. Parazit tushunchasi. Tabiatda uchraydigan parazit o'ziga kerakli oziq moddalarni bir yoki bir necha organizmlardan xujayinlardan olinadi.Parazit yoki xo'jayin o'rtasida mahkam uzviy aloqa borligi parazit o'zi yashab turgan muhitni boshqarishda xo'jayinga qaramligidir. Tabiatda uchraydigan parazitlar va patogenlar juda muhim guruh organizmlar hisoblanadi. Har yili millionlab kishilar turli infeksion kasalliklardan nogiron bo'ladi. Hayotdan ko'z yumadi. Hozirgi kunda 250 mln akromegaliya va 200 mln.dan ortiq bilgarsios kasalliklariga chalingan kishilar ma'lum. Parazitlarning kelib chiqish yo'llari. Parazit bilan xo'jayin o'rtasidagi turli munosabatlar parazitlikning kelib chiqish yo'llarini yoritadi ya'ni: 1). Kvartirlik- parazitlikning kelib chiqishining sodda yo'li bo'lib, mayda organizmlar kattalari joylariga joylashib, keyin ularning junlari, patlari, orasiga o'tib, organism suyuqligi hisobiga ovqatlanadi. 2). Parazitlikning yirtqichlar orqali o'tishi. Bunda yirtqich- parazit o'ljaga hamla qilib, uni birdan yo'q qilib va yeb qo'ya olmasa, unda parazit o'lja tanasiga yopishadi, asta-sekin, uning ichki organizmlariga o'tadi va xo'jayin tanasida ko'p ozuqali muhitda parazitga aylanadi. 3). Parazitlikning yo'li bo'lib, parazitlar xo'jayin tanasiga ozuqa va suv bilan o'tishi mumkin. Tuyoqli hayvonlar o't-cho'p bilan ovqatlangan vaqtda bakteriyalar, zamburug''lar, trixomalar va boshqalar ham o'simlik bilan hayvon tanasiga o'tib, yangi hayvon tanasiga o'tib moslashadi. Parazitlarning har xilligi. Hamma parazitlar ikki guruhga bo'linadi. 1). Ekoparazitlar- xo'jayin tanasi ustida yashovchilar (kanalar, burga, bit, zuluk), 2). Endoparazitlar- ichki parazitlar bo'lib, xo'jayin tanasi ichida yashaydi (gelmentlar, bakteriyalar, viruslar). Bu guruhlardan tashqari statsion vaqtincha va fakultayiv parazitlar bo'ladi. Parazitlarning o'simlik va hayvonlardan foydalanishi ularning parazitlar ta'siriga nisbatan qilgan reaksiyasi, sezishi turlichadir. Shuning uchun parazitlar fito va zooparazitlarga bo'linadi. Ular ikkita gruhga bo'lib qaraladi mikroparazitlar va mikroparazitlar. Mikroparazitlar bir xo'jayindan ikkinchiga to'g'ridan-to'g'ri yoki boshqa tur orqali o'zga organizimlarga o'tishi mumkin. To'g'ridan -to'g'ri parazitning o'tishiga qisqa muddat yashash vaqtida venetik kasalliklar tarqatuvchi viruslarning utishi misol bula oladi. Hayvonlarda uchraydigan eng asosiy makro parazidlarga gelminlar, lentasimonlar, chuvalchanglar,trematodalar,skrebnlar va nematodalar kiradi.Ulardan tashqari hayvonlarni ...