Urbanizatsiya va atrof muhit

Reja: 1. Urbanizatsiya va uning ekologik vaziyatga ta'siri. 2. Urbanizatsiya va aholi salomatligi. 3. Sanoat shaharlarida ekologik vaziyatni yaxshilash. 1. Urbanizatsiya va uning ekologik vaziyatga ta'siri. Hozir va kelajakda ham tabiiy muhitga urbanizatsiya jarayonining ta'siri kuchli darajada bo'lishiga shubxa yuk. Chunki shahar aholisining salmogi yildan-yilga ortib bormoqda Hozir dunyo mamlakatlarining 120 tasida urbanizatsiya darajasi o'rtacha dunyo mikyosidagi o'rtacha ko'rsatkichidan yuqori, 90ta mamlakatda shahar aholisining bu boradagi ulushi qishloq aholisinikidan ko'p. Urbanizatsiyaning avj olishi, ayniqsa, Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida kuzatilmokda. Urbanizatsiya tufayli yirik shaharlar soni ortib bormoqda. 1900 yilda aholisi soni 100 mingdan ortik shaharlar 300 taga yaqin bo'lgan, 1950 yilda - 950, 1980 yilda - 2370 taga etdi. Hozir dunyo aholisining 1G'4 qismi yirik shaharlarda yashamokda. «Millioner shaharlar» soni ushbu yillarda 10 tadan 250 taga ortdi (1950 i. - 81, 1960 i. - 120, 1980 i. - 209). Dunyo aholisining 15%ga yaqin qismi «millioner shaharlar»da mujassamlashgan. Urbanizatsiyaning yo'ziga xos ko'rinishi shahar aglomeratsiyalari va megapolislarning rivojlanishida namoyon bo'lmokda. AKShdagi Bosvash (Boston-Vashington), Chiknite (Chikago-Pittsburg), Sansan (San-Frantsisko - San-Diego) megapolislarida yaqin kelajakda 150 mln. dan ortik, aholi (AKSh aholisining 50%dan ortigi) yashashi taxmin qilinmokda. Moskva aglomeratsiyasi o'z markazidan 100 km radiusda 130 ta aholi yashash joylarini (shaharlarni) birlashtirgan. Aglomeratsiya jarayoni ham rivojlanayotgan mamlakatlar uchun xarakterli tus olmokda. Lotin Amerikasidagi: Buenos-Ayres, San-Paulu, Rio-de-Janeyro, Mexiko, qarakas, Bogota, Santyago; Osiyodagi: Kalkutta, Bombey, Singapur, Gonkong, Jakarta, Istambo'l; Afrikadagi: Krxira, Kasablanka aglomeratsiyalari tez usmokda. ayniqsa, keyingi davrda aholisi soni 10 mln. dan ortgan «baxaybat (gigant) shaharlar» salmogi ancha ortdi. yaqin kelajakda Mexikoda - 31, San-Pauluda - 26, Tokioda - 24, Nyu-Yorkda - 23, Kalkuttada - 20, Bombey, Koxira va Jakartada 15 mln.dan aholi yashashi etirof etilmokda. Shaharlarning joylashishi ham dunyo bo'yicha bir tekis emas. aholisi 5 mln. dan ortgan 26 shaharning 5 tasi (Mexiko, Parij, Moskva, Chikago, Dexli) dengiz kirgokdaridan ancha Uzoqda, kolgan barcha yirik shaharlarning 40 %i dengiz sotxidan 50 km gacha bo'lgan hududlarda joylashgan. Urbanizatsiyaning jadal rivojlanishi Yer yuzasida ekologik vaziyatning murakkablashishiga ta'sir ko'rsatmokda. Urbanizatsiya jarayoni tabiat komponentlarining barchasida kuchli o'zgarishlar sodir etishi ayon. Urbanizatsiya tufayli shaharlarda grunt, relef, tuproq, gidrografik tarmoqlar, yer osti suvlari, atmosfera havosi, o'simlik koplami, hayvonot dunyosi, xatto tushm o'zgaradi. Aynan shu sababli shaharlarda nafaqat harorat, nisbiy namlik, quyosh radiatsiyasi, balki, Yerning issiqlik, gravitatsiya, elektr hamda magnit maydonlari xususiyati ham sezilarli darajada o'zgaradi. Shaharlarning kattalashishi uning atrof tabiatga ta'sir radiusini ham orttiradi, natijada shahar hududi bilan birga uning atrofida ekologik vaziyatdagi mutanosiblik yukoladi. Shaharlar atrofdagi tabiiy hududiy majmualar (TXM)ga 3-30 ...