Yerning umumiy morfologiyasi ichki tuzilishi

Reja: 1. Yerning shakli va o'lchamlari 2. Yerning ichki tuzilishi va uning geografik ahamiyati 3. Yer sharining harakatlari va ularning geografik oqibatlari Meridian uzunligi, ekvator uzunligi, yerning xajmi, kuyi mantiy, tashqi yadro, Yerning ichki issikligi, yil fasllarining hosil bo'lishi, Yer pusti, tog jinslari. Planetamizning shakli ikki kuch ta'sirida vujudga kelgan. Birinchidan planetalar kabi katta jismlar yopishish kuchi emas aksincha tortishish kuchi ta'sirida bo'ladi. Yerdagi tortishish kuchi pupatdagi yopishish kuchidan yuzlab barobar ortikdir. Aylanayotgan jismlarga markazdan kochma kuch ta'sir etadi. Yer sferasida kattaligining bir kancha boshqa ko'rsatkichlari hisoblab chikildi. Meridional uzunligi 4008,5 km. ekvatorial uzunligi 40075,7 km. Yer yuzasining maydoni 510 mln km2 Yerning xajmi 1083. 1012 km Yerning shar shaklida ekanligi Yer yuzasi tabiati uchun nixoyatda katta ahamiyatga ega. 1). quyosh nuri yerning sharsimon yuzasiga turli burchak ostida tushadi. Yer yuzasining istirish intensivligi ekvatordan kutublarga tomon namay boradi bu xol issiqlik taqsimotida binobarin iqlimlarda xam o'z aksini topadi. 2). yerning sharsimonligi uning aylanishi bilan birgalikda quyosh nurlari tushadigan joylarda tabiat zonaligiga sabab bo'ladi. Tabiat zonalari haqidagi ta'limotning asoschisi V.V. Dokuchaev Xamma narsa tabiiy ofatlar suv, tuproq, olov, havo shuningdek o'simlik va hayvonot dunyosi hamda planetamizning astronomik o'rni, shakli va o'z uki atrofida aylanishi sababli uzining umumiy xaraktYerida dunyo zonallik qonunining aniq keskin va yukotib bulmaydigan xususiyatiga egadir deb yozgan. Tabiat zonalarining joylashishigina yerning sharsimonligiga bog'liq ularning barcha xususiyatlari va tabiatning uzoq vaqt davomidagi rivojlanish natijasidir. 3). Geografik kobikda jarayonlarni ular ruy beradigan joyning sfYerik shakllar ekanligini hisobga olmay tushunib bulmaydi. SfYerik shaklning ta'siri masalan havo harakatlarida okean okimlarida suvning kutarilishi va kaytish harakatlarida hamda boshqa ko'p geografik hodisalarda aks etadi. 4). quyosh sistemasidagi planetalar ta'riflanganda planetalarning tabiati uchun ularni tashkil etgan moddalar zichligining binobirin ichki tuzilishining ahamiyati juda katta ekan. Planeta moddasining zichligi juda katta ahamiyatga ega. yerning zichligi deb Yer massasining shunday xajmidagi suv massasiga bo'lgan nisbatiga aytiladi. Butun geologik tarix davomida -- oson etuvchan va uncha zich bo'lmagan jismlar ajrab chikkan . yerning yuqori qatlamlari ular bilan boyib turgan . Buning natijasida Yerda ximiyaviy elementlar pastdan yuqoriga tomon qonuniy ravishda kobiklar hosil qilib joylashgan. Yer yuzasida matYerik va kit'alarga ajratilgan 6 ta matYerik va 6 ta kit'a . Evroosiyo 54 mln km2 afrika 30,3 mln km2 , , Atlantika 93 m.km2 , AmYerika 18 mln km2 , Hindiston 75 m.km2 , Avsraliya 9 mln km2 , Sh.muz 13 km2 , Antartida 14 mln km2.Yer harakatining geografik ahamiyatga ega bo'lganligi natijasida u o'z uki atrofida sutkalik aylanishi 2). quyosh ...