Inson falsafasi

Inson falsafasi. Inson to'g'risidagi ilk tasavvurlar falsafa maydoniga kelishidan ancha avval xam bo'lgan. Bular tabiat va inson nisbati to'g'risidagi ertaklarda, turli asotirlarda (miflarda) ifodalangan eng sodda fikrlar edi. Ayni shu fikrlar asosida va ular bilan aloqa- dorlikda insonni falsafiy tushunishga doir ta'limotlar yuzaga keladi. Inson va uning mohiyati haqidagi dastlabki bunday falsafiy ta'limotlar qadimgi Hindiston, keyinrok Xitoyda rivoj-landi. qadimgi Hindiston falsafasida bu masala inson kaerdan paydo bo'lgan, biz kaerda yashaymiz, kaekka karab borayapmiz kabi savollar tarzida kuyilib bu savollar tarzida kuyilib, bu savollarga berilgan javoblarda insonning ijtimoiy - ma'naviy mohiyatini tahlil etish bilan birga uning barcha jonli mavjudotlar bilan umumiyligiga xam etibor qaratilgan. Inson muammosi tahlilida xitoylik Konfutsiyning ta'limoti alohida ajralib turadi. uning falsafiy qarashlarida insonning axloqiy tabiati, oiladagi hayoti va davlatni boshqarishi masalalari katta urin olgan. Garchi Konfutsiy ta'limotida tabiat masalalari alohida va bevosita urin olmagan bulsada osmon va osmon xukmi tushunchasi xiyla katta salmokka egadir. Osmon xukmi - bu taqdir bo'lib, inson hayoti va ulimi uning tomonidan belgilab qo'yilgan. Konfutsiyning uzinga nimani istasang, boshqalarga xam uni ravo kur, degan fikrida insoniylik, kishilarga izzat xurmat ko'rsatish yo'llari ifodalangan. U yana bilish - insonni bilishdir, deb aytgan edi. Konfutsiychilik bilan enma en mavjud bo'lgan daosizm (dao - yul demakdir) falsafiy maktabi vakillari xam inson muammosini jiddiy tadqiq kilganlar. Bu maktab vakillari ta'limotiga ko'ra inson uzining hayotida dao - butun Olamning o'z uzidan kelib chiqishi, rivojlanishi va barxam topishining doimiy tabiiy qonunlariga amal qilib yashash kerak. Yani, uning barcha xatti-harakatlari Olam qonunlari va insoniy tabiatga mos bulmogi lozim. Tasavvuf ta'limotiga ko'ra, inson borliqdagi eng mukammal mavjudot bo'lib, uzida olamning mohiyatini jam etadi. Shunga ko'ra borliq - dune olamu kabir bulsa, inson olami sagirdir. Agar Koinot mikesida borliqning birligi xudoda ifodalansa, xossalari ko'rinishining ifodasi - insondir. Inson tinimsiz o'z-o'zini bilish orqali komillik darajasiga erishish imkoniyatiga ega. Islom falsafasi vakillari inson muammosining barcha asosiy jihatlari bilan shugullandilar. Jumladan, ularni insonning kelib chiqishi, uning olamda tutgan o'rni, vokelikni uzlashtirish imkoniyatlari, ezgulik yo'lini tanlagan insonning ideali va xakozo masalalar kiziktirgan edi. Bu masalalarni tahlil etish natijasida Forobiy insonning barcha mavjudotlaridan farqi aql idrokdadir, degan xulosaga kelgan bulsa, Ibn Sino aklning o'zini umumiy qarashlar va alohida narsalar to'g'risida fikr yuritishga kodirlik shaklida talqin qiladi. Bu muammo haqidagi Beruniyning fikrlari xam ahamiyatlidir. U insonning Xudo tomonidan yaratilganligini kursatib, ayni vaqtda uning butun hayoti va jismoniy tuzilishi jugrofik omillar bilan xam bog'liq ekanligini kursatib shunday degan edi: inson tanasi, rangi, haqiqiy kiefasi, tabiiy belgilari fakat kelib chiqishigagina emas, ...