Tabiat falsafasi va inson borlig'i

Tаbiаt fаlsаfаsi va insоn bоrligi Reja: 1. Falsafa tarixida tabiatga munosabat 2. Tabiat, uning tuzilishi va rivojlanishi. Ekologiya muammolari. 3. Оngfаlsаfiy muаmmо sifаtidа. 4. Insоn bоrligining o'zigа хоs хususiyatlаri. Tabiat va jamiyat haqidagi konkret fanlar borliqning o'z predmetlariga mos keluvchi muayyan xususiyatlarinigina o'rganadi. Borliqning umumiy xossalari haqida esa, falsafa fani tadqiqot olib boradi. Tabiat ob'ektlarining to'zilishi haqida. Bizning tevarak-atrofimizni xilma-xil ko'rinishdagi, shakldagi turli-tuman moddiy ob'ektlar o'rab olgan. Ular turli xil xossalarga va xususiyatlarga egadir. Bir paytlar hamma jismlar materiyaning bo'linmas shakli atomlardan tashkil topgandir, degan tasavvur xukmron edi. Atomlarning murakkab to'zilganligi haqidagi farazlar bizning asrimizga kelib o'zil-kesil tasdiklandi. Hozirgi zamon fanlarining xulosalariga ko'ra, atrofimizdagi har qanday jism molequlalardan tashkil topgan, molequlalar esa atomlardan to'zilgan. Atomlar murakkab to'zilgan yadro va elektron kobiklardan iborat. Atomning elektron kavatlari bir-biridan va atom yadrosidan muayyan o'zoklikda joylashgan bo'ladi. Eng sodda atom xisoblanuvchi vodorod atomining yadrosi bitta protondan, murakkabrok atomlarning yadrosi esa, proton va neytronlardan tashkil topadi, proton va neytronlar kvarklar va ularni tutashtirib turuvchi glyuonlar (glyuon-yopishtiruvchi degan ma'noni beradi) dan tashkil topgandir. Proton va neytron nuklonlar (lot. nucleus - yadro, o'zak) xisoblanadi, nuklonlar va xiperon (yun. hiper-ustida, yuqoridan tashqari) lar, barionlar (yun. barys-og'ir) deyiladi. Bo'lar og'ir zarrachalar sifatida kuchli o'zaro ta'sirlar maydonida bo'lib, adronlar (yun. adros-kuchli) gruppasiga mansub. Organiq va anorganiq moddalar molequla to'zilishi bilan bir-biridan farq qiladi. Jonli organizmlar organiq moddalardan tashkil topgan bo'ladi. Jonli organizmlarning targ'ibi asosida xujayralar va xujayra sistemalari yotadi. Yer shari atrofini kurshab turuvchi biosferani bir butun jonli sistema deb olish mumkin. Mikroorganizmlar, o'simlik dunyosi, xayvonot dunyosi va insonning o'zaro aloqadorliklari bu biosferaning mavjudligini ta'minlab turadi. Yer shari va o'z atrofida haraqatlanuvchi Oy bilan birga yilda bir marta Јuyosh atrofini aylanib chiqadi. Bu sistema ham biosferaga o'z ta'sirini o'tkazadi. Yer yo'zida mintakalarning farq qilishi, fasllarning almashinuvi ana shu sistema harakati bilan bog'langandir. Јuyosh va uning atrofida haraqatlanuvchi sayyoralar, ularning yo'ldoshlari, asteroidlar, meteoritlar, kometalar va kichik planetalar birgalikda Јuyosh sistemasini tashkil etadi. Јuyoshdan eng o'zokda joylashgan planeta Pluton uning atrofini 247 yarim yilda bir marta tulik aylanib chiqadi, ya'ni Yer yili - 365,25 kunga teng bo'lsa, - Pluton yili 247ta Yer yiliga tengdir. Јuyosh sistemasi millionlab yo'ldo'zlarni o'z ichiga oluvchi Galaktika (Somon yo'li) targ'ibiga kiradi. Uning diametri 94,6 mln. yoro'g'lik yiliga teng. Undan keyingi sistema galaktikalar to'pi bo'lib, uning diametri 1 megaparsekka teng, u 30 tagacha galaktikani o'z ichiga oladi (1 parsek (3,26 yo. y). Keyingi sistema - galaktikalarning maxalliy to'pi, unga 2 ta gipergalektika va 27 ta mitti galaktikalar kiradi. ...