Taraqqiyot falsafasi

RYeJA: 1.Falsafa tarixida taraqqiyot haqida g'oyalarni kelib chiqish va shakllanishi. Dialektika va uning muqobillari. 2.Dialektikaning asosiy qonunlari. 3.Dialektikaning asosiy kategoriyalari. Dunyoni falsafiy anglashda dialektika usuli katta ahamiyat kasb etadi. Dialektika atamasi dastlab qadimgi yunon faylasuflari Suqrot va Platon tomonidan qo'llanilgan bo'lib, manosi bahs yordamida haqiqatga erishish demakdir. Hozirgi zamon falsafasida dialektika usuli olamdagi barcha narsa va hodisalarning o'zaro bog'liqligi va aloqadorligi, o'zgarish va rivojlanishning sabablarini va mohiyatini ochib beradigan ilmiy metodologik quroldir. Falsafa tarixida dialektikaning 3 ta tarixiy shakli bo'lib, ularni Qadimgi Antik dunyo stixiyali dialektikasi, idealistik dialektika, materialistik dialektikalar tashkil etadi. Dialektikaning tarixiy shakllariga nisbatan o'sha davr fan taraqqiyotining muammolaridan kelib chiqqan holda muqobillari mavjud bo'lgan. Antik dunyo stixiyali dialektikasiga qarama-qarshi muqobil tafakkur uslublari sofistika, eklektika shaqlan mantiq mavjud bo'lgan. Falsafa tarixida turlicha tafakkur uslubi haqiqatni ochib bera oladigan universal uslub o'rnini bosishga harakat qilar edi. Lekin ularning hammasi ham tarixiy taraqqiyot jarayonida davr talabiga javob bera olmaganligi uchun inkor etildi. Sofistik tafakkur, tabiiy tilning qator kamchiliklari, jumladan, omonimiya, amfiboliya so'zlarni noto'g'ri bog'lash, ikki manoli talaffuz, fikrli ifodalashning grammatik shakllari va hoka'zolardan foydalanib, yolg'ondakam haqiqat niqobi ostida haqiqiy bilimlarni yolg'on bilan almashtirishga urinishdir. Muhokama yuritilayotgan narsaning moddiy asosini hisobga olmaydigan mavhum tushunchalardan iborat sofistik tafakkurdan farqli o'laroq, metafizik tafakkur, asosan, narsalar bilan fikr yuritadi. Mana shu manoda tafakkurning metafizik uslubi sofistik tafakkurni inkor etadi. Ilmiy bilishning asosiy maqsadi, tabiatdagi narsa va hodisalar mohiyatini bilishdan iborat. Shuning uchun ham, narsalarni o'rganishda metafizik usul dastlab tabitashunoslik zaminida tarkib topa boshlagan. Sofistik tafakkurga qarshi o'laroq vujudga kelgan metafizik usul fan rivojlanishi tarixida o'ziga yarasha ijobiy rol o'ynagan. Tabiatshunoslik yig'ma, to'plovchi fan sifatida ko'ringan davrlarda buyumlarni o'rganish metodi bo'lgan metafizika mavjud voqelikka alohida olingan narsalar haqidagi juda ko'p aniq materiallarni to'plashda olimlarga yordam beradi. Metafizik tafakkur uslubining asosiy kamchiligi shundan iboratki, tabiatdagi narsa va hodisalarni bir-biri bilan o'zaro bog'liqlikda, ularning uzluksiz o'zgarish va rivojlanishda ekanligini ko'ra bilmasligi va ko'rishini ham istamasligidir. Metafizik bir-biriga aloqasi bo'lmagan qarama-qarshiliklar vositasi bilan fikr qiladi, uning so'zi ha-ha, yo'q-yo'q. Uning nazarida buyum yo mavjuddir, yoki mavjud emasdir hamda huddi shuningdek, bir buyum ayni zamonda shu buyumning o'zi, yana boshqacha narsa bo'lolmaydi. Bunday yo'l bilan tushunish, kundalik, odatdagi turmush miqyosida malum darajada muvofiq kelsada, haqiqiy ilmiy bilishda esa nomuvofiq, g'ayri ilmiydir, chunki bizni o'rab to'rgan voqelikda har bir narsa voqelikdagi boshqa narsalar bilan o'zaro chambarchas bog'langan. Ular uzluksiz harakatda, o'zgarishda, rivojlanishdadir. Falsafiy tafakkur usuliga aylangan metafizika biroz keng manoda, yani dialektikaga zid usul sifatida qo'llanila boshlaydi. Eklektika keng tarqalgan ...