O'rta Osiyo mutafakkirlarining axloqiy ta'limotlari

O'rta Osiyo mutafakkirlarining ahloqiy ta'limotlari Reja: 1. O'rta Osiyo - Uy'onish davrida ilm- fan, madaniyat markazi sifatida 2. O'rta Osiyo mutafakkirlarining ahloqiy ta'limotlari 3. O'rta Osiyo donishmandlari asarlarining ma'naviy barkamol inson tarbiyasidagi ahamiyati. O'rta Osiyo halqlari tarihi, madaniyati, falsafasi va qadriyatlarining ildizlari o'tmishiga tutashadi. Bu borada akademik N.I. Konrad, O'rta Osiyo nafaqat qadimgi dunyoning, balki bir butun qadimgi dunyo halqlarining madaniy markazi bo'lib hisoblanadi. Insoniyat tarihida O'rta Osiyo madaniyati tarihining ta'siri beqiyosdir, deb baho bergan edi. Haqiqatdan ham halqimiz o'zligini anglashi uchun o'z o'tmishi, merosi, madaniyati, qadriyatlari va tarihini yahshi o'rganishi kerak. Mavjud tarihiy manbalar O'rta Osiyoda qadimdan madaniyat yahshi rivojlanganligi va bu erda yashaydigan halqlarning yuksak taraqqiyot bosqichida turganligidan guvohlik beradi. O'rta Osiyo halqlari madaniyatining rivojlanishi tarihi bu mamlakatlarda sinfiy jamiyatning shakllanishi ~arb va Sharq halqlari madaniyatning o'zaro ta'siri jarayoni bilan bo'liqdir. IX-XI asrlarda O'rta Osiyoda madaniyat, ilm- fan va falsafaning yuksak rivojlanishi uchun qulay tarihiy va ijtimoiy- siyosiy shart- sharoit vujudga keldi. IX-XI asrlarda O'rta Osiyoda madaniyatining gullab- yashnaganligining asosiy sababi o'sha davr madaniyatida inson tomonidan jamiyat hayoti va tabiatning sir- asrorlarini o'rganishda uning erki va aqli, tafakkurining madh etilishiga alohida e'tibor berganligi bilan izohlanadi. Shuni alohida ta'kidlash lozimki, O'rta Osiyo, jumladan O'zbekiston hududida arab istilosidan keyingi islom ta'sirida dunyoga kelgan va eng rivojlangan madaniyat o'zbek halqi madaniyati hisoblanadi. Sharqning ma'naviy madaniyati islom bilan bo'liq edi. Shu sababli O'rta Osiyo mutafakkirlarining falsafiy qarashlarida, shuningdek davlatga, ijtimoiy hayotga bo'lgan munosabatlarida, ahloqiy va estetik qarashlarida islomning ta'siri kuchli edi. Shunga qaramay, etik qarashlarda inson bu dunyoning eng oliy zoti deb qaraladi. O'rta Osiyo mutafakkirlari olam va narsalarning qadr- qimmatini insoniylik bilan belgiladilar. Insonparvarlik 'oyalari etnik sistemalarda yangi va yuqori bosqichga ko'tarildi. O'rta asr Sharqining buyuk mutafakkiri, qomusiy olim Abu Nasr Muhammad Tarhan Forobiy (873-950) dir. O' o'z dunyoqarashida davrning il'or 'oyalarini ifodalaydi. O'rta Osiyo va Sharq mamlakatlarida il'or ijtimoiy- falsafiy fikrning rivojlanishida muhim rolь o'ynaydi. Forobiy Davlat haqida risola, Ideal shahar aholsining fikrlari, Baht- saodatga erishuv haqida, Aql ma'nolari haqida risola, Grajdanlik siyosati va boshqa 200 dan ortiq asarlarida o'z davri uchun izchil hisoblangan ijtimoiy hayotning ko'p masalalariga oid ta'limot yaratdi. Forobiy o'zining Ideal shahar aholisining qarashlari asarida o'z davri uchun eng il'or bo'lgan ma'rifatparvarlik, insonparvarlik 'oyalarini ilgari suradi. Mutafakkirning talqinicha falsafa, jamiyat haqida fanga nazariy asos berishi hamda odamlarning va jamiyatning baht- saodatga erishuviga ko'maklashishi zarur. Biroq nazariy fanlarni o'rganish, aql yordamida bilishga falsafa vositasida bo'lganidek, din yordamida ham erishiladi: har ikkalasi baht - saodatga elituvchi oliy printsip- ibtido ...